Γράφει ο Γρηγόρης Γιοβανόπουλος
Τέσσερις αιώνες μετά την Τρίτη 29 Μαΐου 1453ο Άγγλος πολιτικός William Gladstone σε μια αναφορά του για το «Ανατολικό ζήτημα» (“ The Question of the East” Λονδίνο 1876) θα πει πως:
«Από τη μαύρη μέρα που πρωτοεμφανίζονται στην Ευρώπη , οι Τούρκοι αποδείχτηκαν στο σύνολό τους ως ο πιο αντιανθρωπιστικός τύπος της ανθρωπότητας . Οπουδήποτε και αν πήγαν , μια φαρδιά κηλίδα αίματος ακολούθησε το πέρασμά τους. Όπου απλώθηκε η κυριαρχία τους , εξαφανίστηκε ο πολιτισμός. Αντιπροσωπεύουν παντού την κυβέρνηση της βίας , σε αντίθεση με την κυβέρνηση του δικαίου».
Λίγο νωρίτερα (το 1854) ο Βρετανός Καρδινάλιος John Henry Newman θα σημειώσει : «Η βάρβαρη δύναμη που, για αιώνες τώρα , έχει θρονιάσει στην καρδιά του Αρχαίου Κόσμου , κρατά κάτω από την κτηνώδη πυγμή της τις πιο ξακουστές χώρες της κλασικής αλλά και της χριστιανικής Αρχαιότητας καθώς και πολλές από τις πιο εύφορες και πιο όμορφες περιοχές της γης. Χωρίς να έχει δική της ιστορία , έχει σφετεριστεί τα ιστορικά ονόματα της Κωνσταντινούπολης , της Νίκαιας , της Νικομήδειας, της Καισάρειας… θέτοντας έτσι υπό την κατοχή της , χωρίς η ίδια να έχει επίγνωση το ήμισυ της παγκόσμιας ιστορίας».( Lectures on the history of the Turks in the Relations to Christianity).
Φυσικά όλα αυτά πριν τις γενοκτονίες , τα σεπτεμβριανά του ΄55, τον Αττίλα 1και 2 και φυσικά πολύ πριν τη σημερινή νεοοθωμανική υστερία με επεμβάσεις στη Συρία , το Ιράκ, τη Λιβύη και αλλού. Αποδείξεις απτές για το ότι ο συγκεκριμένος λαός παραμένει ξένος απέναντι στις αξίες του δυτικού πολιτισμού.
Σήμερα και πάλι η Ελλάδα αντιμετωπίζει την απειλή του τουρκικού αναθεωρητισμού ακούγοντας φράσεις όπως « θα έρθουμε ξαφνικά βράδυ……» από επίσημα χείλη Τούρκων αξιωματούχων.
Η εξωτερική μας πολιτική ανταποκρίνεται σοβαρά, υπεύθυνα και με διπλωματικό επίπεδο στις προκλήσεις δίνοντας τις απαραίτητες απαντήσεις και συνάπτοντας τις απαραίτητες συμμαχίες .
Θα έπρεπε εδώ ίσως να παρατεθούν τα λόγια του μεγάλου «Γιου της Καλογριάς» Γεωργίου Καραϊσκάκη στις προτάσεις των Τούρκων που μετέφερε ο Ταΐρ Αγάς απεσταλμένος του Μουσταφά Σκόντρα Πασά που ετοίμαζε εκστρατεία εναντίον των Ελλήνων: « Έλα Σ…….τουρκε, έλα ……… …… με έναν σ…….. Σουλτάν Μαχμούτην …. Να τον χ……. και αυτόν ……»
Αλλά θα παρατεθούν αυτούσια (με τα σχετικά αποσιωπητικά βέβαια) σε άλλο σχετικό κείμενο.
Οι Στρατηγοί μας, έστειλαν τα ανάλογα μηνύματα και οι νησιώτες άρχισαν να αναρτούν αφίσες. ΣΑΣ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΜΕ.
Ας ελπίσουμε ότι για το καλό τους οι Τούρκοι θα μείνουν στα λόγια καθώς σε λίγο καιρό έχουν εκλογές και ο Πρόεδρος Ερντογάν αισθάνεται για πρώτη ίσως φορά καυτή την ανάσα των πολιτικών του αντιπάλων. Αλλά θα πρέπει εδώ να χρησιμοποιήσουμε ξανά τα λόγια του Γεωργίου Παπανδρέου στον Αμερικανό Πρόεδρο Λίντον Τζόνσον το 1964: «αν η Τουρκία ανοίξει την πόρτα του φρενοκομείου, είμαστε υποχρεωμένοι να εισέλθωμεν».
Ας επανέλθουμε όμως στο κυρίως θέμα που είναι η Άλωση της Πόλης από τους Τούρκους το 1453
Στις 29 Μαΐου του 2022 θα έχουν περάσει ήδη 569 χρόνια από εκείνη τη μοιραία Τρίτη (την «αποφράδα ημέρα» όπως την ονόμασε ο λαός) όπου η Κωνσταντινούπολη η θρυλική «Βασιλεύουσα» έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Ήταν ένα κοσμοϊστορικό γεγονός που προκάλεσε τεράστια εντύπωση στον τότε γνωστό κόσμο και αποτέλεσε ένα ορόσημο ,οριοθετώντας το τέλος της αυτοκρατορίας του Μεσαιωνικού Ελληνισμού και την αρχή της Οσμανικής Πραγματικότητας η οποία η οποία θα τελευτήσει το 1922 .
Στην Ελλάδα πέρασε «στα ψιλά» με ελάχιστες αναφορές αλλά στην Τουρκία έγιναν μεγαλειώδεις εκδηλώσεις που απέδειξαν και πάλι πως η θρυλική Πόλη και το μεγαλείο της ήταν δημιούργημα άλλων και κατακτήθηκε με τη βία .
Ο λαός θρήνησε την πτώση της Πόλης και δημιούργησε τραγούδια και θρύλους για την Αγια-Σοφιά ,(σημαίνει ο θιος ,σημαίνει η γης, σημαίνουν τα επουράνια……..) για το μαρμαρωμένο βασιλιά και για την ώρα που όλα αυτά θα έρθουν και πάλι στα χέρια των Ελλήνων (σώπασε κυρα-Δέσποινα και μη πολυδακρύζεις, πάλι με χρόνια με καιρούς ,πάλι δικά μας θα’ναι.)τονίζοντας μια μεταφυσική –θρησκευτική θεώρηση των πραγμάτων παρά τη λογική.
Η Κωνσταντινούπολη βέβαια πάλεψε για την επιβίωσή της πολλές φορές ενάντια σε πολλούς εχθρούς . Η τύχη της όμως είχε προδιαγραφεί 249 χρόνια νωρίτερα όταν αλώθηκε για πρώτη φορά από τους σταυροφόρους της 4ης σταυροφορίας 1204 (τους οποίους βέβαια θα καλέσει στην Πόλη ο Αλέξιος Δ΄ Άγγελος για να αποκαταστήσουν στο θρόνο τον εκθρονισμένο πατέρα του Ισαάκιο Β΄ Άγγελο).
Έτσι όταν το 1261 ο Μιχαήλ Παλαιολόγος εκπρόσωπος της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας απελευθερώνει την «Πόλη» τίποτα δεν θυμίζει την προηγούμενη αίγλη της.
Πρέπει να σημειωθεί εδώ πως στη Νίκαια θα γεννηθεί η πρώτη «Μεγάλη ιδέα» που δεν θα στρέφεται κατά των Τούρκων αλλά κατά των Λατίνων . Στον λόγο του θρόνου ο πρώτος Αυτοκράτορας της Νίκαιας Θεόδωρος Λάσκαρης λέει: « και των πατρίδων αύθις λαβώμεθα ων αμαρτόντες απεσφαιρίσθημεν. Αύται δε εισί το αρχαίον και πρώτον ημίν ενδιαίτημα , ο παράδεισος, και η προς Ελλησπόντω πόλις του κυρίου των δυνάμεων, η πόλις του θεού ημών , το εύρριζον αγαλλίασμα πάσης της γης».
Κατεστραμμένη, λεηλατημένη, ερειπωμένη έστεκε η ξακουστή «Βασιλεύουσα».Αλλά και τα λιμάνια και τα αστικά κέντρα της αυτοκρατορίας τα κατείχαν οι Φράγκοι ενώ οι Οθωμανοί Τούρκοι ήταν τώρα όλο και περισσότερο απειλητικοί καθώς οι Μογγόλοι συνέτριψαν τη δύναμη των Σελτζούκων το 1243 στο Κιοσέ Νταγ, επιτρέποντας στα Οθωμανικά Μπεηλίκια να αυξήσουν τη δύναμή τους.
Αλλά και στο εσωτερικό της η αυτοκρατορία σπαράσσονταν από εμφύλιες διαμάχες που σχετίζονταν είτε με τις προσωπικές φιλοδοξίες των αξιωματούχων είτε κυρίως με τις θρησκευτικές –δογματικές διαφορές μεταξύ της ορθόδοξης και της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας . Έτσι τον 15ο αιώνα η Κωνσταντινούπολη είναι ουσιαστικά μια πόλη-κράτος με μια πολύ μικρή ενδοχώρα και το Μιστρά, παρά η πρωτεύουσα της πανίσχυρης Ανατολικής Ρωμαϊκής (Βυζαντινής) αυτοκρατορίας.
Θα ήθελα εδώ να σημειώσω και δυο άλλες ημερομηνίες –ορόσημα που κατά τη γνώμη μου έπαιξαν σημαντικότατο ρόλο στη σταδιακή πτώση της αυτοκρατορίας.
-Στις 26 Αυγούστου του 1071 ο Αυτοκράτορας Ρωμανός Διογένης υπονομευόμενος διαρκώς από τους εχθρούς του ηττάται στο Ματζικέρτ της Αρμενίας από τον Αλπ Αρσλαν και οι Σελτζούκοι Τούρκοι εγκαθίστανται οριστικά στην Ανατολία.
-Στις 17 Σεπτεμβρίου του 1176 οι Τούρκοι του Κιλίτζ Αρσλάν νικούν το στρατό του Μανουήλ Α’ Κομνηνού στο Μυριοκέφαλο και συνεχίζουν τις επιδρομές τους στην Καρία και τη Φρυγία με καταστροφικές συνέπειες για την πολιτική ύπαρξη του Βυζαντίου. Το 1117 βέβαια ο Αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός θα καταγάγει σημαντική νίκη στο Φιλομήλιο της Φρυγίας αναγκάζοντας τον Σουλτάνο Μαλίκ Σαχ Β΄να υπογράψει συνθήκη ειρήνης. Το 1211 στην Αντιόχεια του Μαιάνδρου ο Αυτοκράτορας της Νίκαιας Θεόδωρος Λάσκαρης νίκησε τους Σελτζούκους και εξόντωσε σε μονομαχία τον Σουλτάνο Καϊχοσρόη Α΄με αποτέλεσμα την ανάκτηση εδαφών και την υπογραφή ειρήνης από το Σουλτάνο Καϊκαούς Α΄ γιο και διάδοχο του Καϊχοσρόη, στις 14 Ιουνίου 1211 .
Τη χαριστική βολή στους Σελτζούκους του «Ρουμ» όπως αυτοαποκαλούνταν οι περσικής κουλτούρας αυτοί Τούρκοι (αρκετοί Σουλτάνοι των οποίων είχαν Ελληνική καταγωγή), θα δώσουν οι Μογγόλοι του Μπαϊτζού Νογιάν οι οποίοι στη μάχη του Κιοσέ Νταγ θα συντρίψουν το στρατό των Σελτζούκων το 1243 και θα δημιουργήσουν ένα κλίμα χάους στην Ανατολία.
Το γεγονός αυτό θα αποβεί καταστροφικό για τους Βυζαντινούς γιατί στη θέση της ανεκτικής και με περσική κουλτούρα αυτοκρατορίας των Σελτζούκων , με πολλές συγγένειες με την Βυζαντινή αυτοκρατορική οικογένεια, προέκυψαν στη δυτική Μ. Ασία μια σειρά από ανεξάρτητα μπεηλίκια των Τουρκομάνων από τα οποία θα προκύψουν τελικά οι Οθωμανοί ή Οσμανλήδες Τούρκοι.
Ένα από τα μπεηλίκια – ηγεμονίες ήταν και του Οσμάν ή Οθμάν γιου του Ερτογρούλ , που με 400 οικογένειες εγκαταστάθηκε στη Δυτική Μ. Ασία στην περιοχή του Θηβασίου (Σογκούτ) και το 1302 στη μάχη του Βαφέα θα νικήσει το Βυζαντινό στρατό του Γεώργιου Μουζάλωνα και θα επιβάλλει την παρουσία του στην περιοχή.
Εκείνο το μικρό κρατίδιο θα κατορθώσει σε μικρό χρονικό διάστημα να γίνει μια τεράστια Αυτοκρατορία που εκτείνονταν από τον Ευφράτη έως το Δούναβη.
Θα είναι αυτό που σύμφωνα με τον Τούρκο ιστορικό Χαλίλ Ιναλτζίκ … «θα ξαναχτίσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ως κράτος ισλαμικό» .
Θα είναι αυτό που θα αλώσει την Πόλη το 1453 και θα βυθίσει τον Ελληνισμό σε 400 αλλά και 500 χρόνια σκλαβιάς.
Στο Βυζάντιο βέβαια εκτός από τις απειλές που αντιμετώπιζε από Ανατολή (Τούρκοι, Μογγόλοι) , Βορρά (Βούλγαροι , Σέρβοι)και Δύση (Νορμανδοί, Φράγοι, Βενετοί, Γενουάτες) ενδημούσαν και οι εμφύλιες συγκρούσεις μεταξύ των Παλαιολόγων και των Καντακουζηνών οι οποίες τελικά θα φέρουν τους Οθωμανούς στην Ευρώπη και θα μειώσουν περαιτέρω την πολιτική , στρατιωτική και κοινωνική ισχύ του Βυζαντινού κράτους .
Όταν στις 12 Μαρτίου του 1449 έφτασε στην Κωνσταντινούπολη ο νέος Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος η κατάσταση ήταν τραγική και μάλλον μη αναστρέψιμη . Παρόλα αυτά ο Κωνσταντίνος ήταν ικανός κυβερνήτης και γενναίος άνθρωπος και προσπάθησε αμέσως να σώσει ότι ήταν δυνατόν.
Η περιγραφή του σύμφωνα με τον Κριτόβουλο: «ο Κωνσταντίνος υπήρξε σώφρων και μετριοπαθής, ενάρετος, συνετός και πολύ μορφωμένος, και υπερτερούσε όλων των προηγούμενων αυτοκρατόρων ως προς την εξάσκηση των διοικητικών καθηκόντων του, καθώς ήταν οξυδερκέστατος και μπορούσε να σταθμίζει πράγματα και καταστάσεις, ώστε να αποφασίζει ταχύτατα περί του πρακτέου χωρίς να σφάλλει. Αν και τον παρότρυναν να φύγει και να σωθεί όσο ήταν καιρός, ο ίδιος προτίμησε να χαθεί με την πατρίδα και τους υπηκόους του, ή μάλλον να πεθάνει πριν δει την τραγική κατάληψη της πόλης, ορμώντας πάνω στους εχθρούς. Ο αυτοκράτορας που τόσο φρόντιζε για τα κοινά ήταν αντίθετος δυστυχής σε όλη του τη ζωή και ακόμη δυστυχέστατος στο θάνατο του».
Συνέχισε την πολιτική της ένωσης των εκκλησιών που προώθησε ο αδερφός του Ιωάννης Η’Παλαιολόγος ( παρόλο που σύμφωνα με τον Δούκα ο Κωνσταντίνος υποκρινόταν ότι ήθελε την ένωση , την οποία έβλεπε μόνο ως σανίδα σωτηρίας. «Αφού ο Βασιλιάς τους υποδέχτηκε με ευγένεια και τους τίμησε όπως άρμοζε , άρχισαν οι συζητήσεις για την Ένωση. Ο Βασιλεύς και ορισμένοι εκκλησιαστικοί άρχοντες συναινούσαν στην Ένωση το μεγαλύτερο μέρος όμως των ιερέων …… κανείς δεν πίστεωε στην Ένωση. Ακόμη και ο Βασιλιάς , ακόμη και αυτός υποκρινόταν πως συναινούσε….» ) ,και προσπάθησε να ανασυντάξει και να οργανώσει το στρατό του ζητώντας παράλληλα και από τη Δύση βοήθεια.
Δυο χρόνια αργότερα πεθαίνει ο Σουλτάνος Μουράτ και στο θρόνο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ανεβαίνει ο 19χρονος γιος του Μεχμέτ Β’(Μωάμεθ) ο οποίος αρχικά διαβεβαιώνει ότι έχει ειρηνικές προθέσεις .Συνεχίζει να πληρώνει τα 300.000 άσπρα στον αυτοκράτορα για να κρατά τον πρίγκιπα Ορχάν στην Κωνσταντινούπολη κρύβοντας επιμελώς ότι διακαής πόθος του ήταν η κατάκτηση της Πόλης.
Δυστυχώς η Βυζαντινή πολιτική θα υποπέσει σε ένα τραγικό λάθος καθώς υπερεκτιμώντας τις δυνατότητές της και παράλληλα υποτιμώντας την αποφασιστικότητα του νεαρού Σουλτάνου Μεχμέτ Β΄, θα ζητήσει τον διπλασιασμό του συγκεκριμένου χρηματικού ποσού πυροδοτώντας την οργή του και δίνοντάς του την αφορμή για την έναρξη του σχεδίου κατάληψης της Πόλης.
Γράφει σχετικά ο Μιχαήλ Δούκας : «Η ανόητη Σύγκλητος των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης πήρε μια βλακώδη απόφαση που θα ‘αλλαζε τον ρου της Ιστορίας. Έστειλε πρεσβευτές στον Μωάμεθ για να του πουν ότι ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος δε δέχεται μόνο 300.000 άσπρα για τα έξοδα του Ορχάν , λέγοντας τα εξής: « Ο Ορχάν είναι και αυτός γιος του Οσμάν όπως και ο Μωάμεθ και είναι πια ώριμος άντρας στην ηλικία. ………….ζητούμε να διπλασιάσετε το ποσόν ή θα αναγκαστούμε να αφήσουμε ελεύθερο τον Ορχάν………. Τα λόγια των πρεσβευτών πρώτος άκουσε ο Χαλίλ Πασάς , σαν αντιπρόσωπος του Μωάμεθ που απουσίαζε στη Μ. Ασία. ……….απάντησε με τα ακόλουθα λόγια: Ανόητοι Έλληνες από καιρό γνωρίζω τις ραδιουργίες σας . Αυτά που ξέρετε να τα αφήσετε . Ο Μουράτ ήταν πράος , φίλος με όλους ……..μην ελπίζετε ότι θα βρείτε την ίδια ανταπόκριση και στον Μωάμεθ».
Αφήστε μια απάντηση