Η Απελευθέρωση του Γιδά

Γράφει ο Γρηγόρης Γιοβανόπουλος

Από τα μέσα του 19^ου αιώνα η πάλαι ποτέ κραταιά Οθωμανική αυτοκρατορία καταβάλει απεγνωσμένες προσπάθειες να εκσυγχρονιστεί για να καταφέρει να μπει  ή να διατηρηθεί στο κλαμπ των μεγάλων δυνάμεων της εποχής.

Έτσι αναθέτει στη εταιρεία του Βαρώνου  Maurice de Hirsch εβραίου τραπεζίτη την κατασκευή σιδηροδρομικού δικτύου που θα διασχίζει από τη μια ως την άλλη το ευρωπαϊκό τμήμα της Οθ. Αυτοκρατορίας με τις ανάλογες διακλαδώσεις .

Την ίδια εποχή η ραγδαίως αναπτυσσόμενη Γερμανική αυτοκρατορία του Κάιζερ και του Μπίσμαρκ στα πλαίσια της  «drag nach osten  αγοράζει το 1889 την παραπάνω εταιρεία με όραμα την γραμμή Βερολίνου – Κωνσταντινούπολης – Βαγδάτης. Έτσι η DEUTSCHE BANK καταφέρνει με τη σύμβαση από 28- 10- 1890  να αναλάβει να κατασκευάσει και να εκμεταλλεύεται για 99 χρόνια τη σιδηροδρομική γραμμή που θα συνέδεε τη Θεσσαλονίκη με το Μοναστήρι.

Έτσι ξεκινά να κατασκευάζεται η γραμμή μήκους 219 χιλιομέτρων από την εργοληπτική εταιρεία του διάσημου μηχανικού PHILIPPE VITALLI, και στις 6 Δεκεμβρίου 1892 παραδίδεται το πρώτο τμήμα των 96 χιλιομέτρων μέχρι τη Σκύδρα (Βερτεκοπ). Για να ολοκληρωθεί το έργο κατασκευάζονται γέφυρες στον Γαλλικό ποταμό , στον Αξιό, στο Λουδία και οπουδήποτε είναι απαραίτητο.

Έτσι μπαίνει στη ζωή και την ιστορία της περιοχής του Ρουμλουκιού ο σιδηρόδρομος , ο οποίος εκτός από τη μεγάλη οικονομική σημασία αποκτά και σημαντική στρατηγική σημασία, καθώς μέσω αυτού μεταφέρονταν ταχύτατα  στρατεύματα, πυρομαχικά και κάθε είδους εφόδια.

Έτσι περίπου ήταν τα πράγματα όταν αρχίζει ο Α’ Βαλκανικός πόλεμος και  στις  12 Οκτωβρίου 1912  στο γενικό στρατηγείο που βρίσκεται στα Σέρβια εκδηλώνεται η διαφωνία Πρωθυπουργού Βενιζέλου – Διαδόχου Κωνσταντίνου αρχιστράτηγου ,σχετικά με την κατεύθυνση που θα έπρεπε να πάρει η στρατιά και ανταλλάσσονται ορισμένα τηλεγραφήματα μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας , ενδεικτικά της καχυποψίας και της κακής σχέσης που επικρατούσε ανάμεσα στον εκλεγμένο Πρωθυπουργό και τον Αρχιστράτηγο Διάδοχο Κωνσταντίνο.

Για την ιστορία παραθέτω τα τηλεγραφήματα

ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ – ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

ΣΕΡΒΙΑ

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ

« Αναμένω να μοι γνωρίσετε την περαιτέρω διεύθυνσιν ην θα ακολουθήσει η προέλασης του στρατού Θεσσαλίας. Παρακαλώ μόνον να έχετε υπ’ όψιν ότι σπουδαίοι πολιτικοί λόγοι επιβάλλουσι να ευρηθώμεν μίαν ώραν ταχύτερον εις την Θεσσαλονίκην».  

Υπογραφή : Υπουργός Στρατιωτικών Βενιζέλος.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

‘ Ο Στρατός δεν θα οδεύση κατά της Θεσσαλονίκης. Εγώ έχω καθήκον να στραφώ κατά του Μοναστηρίου, εκτός αν μου το απαγορεύετε.’’

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ

‘’ Σας το απαγορεύω’’.

Για το ζήτημα αυτό βέβαια έχει χυθεί πολύ μελάνι από τους ιστορικούς. Σίγουρα υπάρχουν πολλά πράγματα που είναι άγνωστα στο ευρύ κοινό . Σίγουρο είναι βέβαια πως ο Κωνσταντίνος συμβουλεύτηκε ακόμη και τον στρατηγό Εϋντού ,αρχηγό της Γαλλικής στρατιωτικής αποστολής, ο οποίος του απάντησε καθαρά στρατιωτικά αδιαφορώντας για τους πολιτικούς στόχους της κατάληψης της Θεσσαλονίκης .Σίγουρο είναι επίσης πως στις 11-10-1912 έφτασε στα Σέρβια ο προσωπάρχης του υπουργείου στρατιωτικών Κ. Νίδερ απεσταλμένος του Πρωθυπουργού για να εκθέσει και προφορικά τους λόγους για τους οποίους απαιτούνταν η κατάληψη της Θεσσαλονίκης. ( Όπως γράφει στη σελ. 283 του βιβλίου του ο Στρατηγός Αλεξάκης).

Σίγουρο είναι επίσης πως ο Κωνσταντίνος  συνέταξεν ιδία χειρί (όπως ισχυρίζεται ο Βίκτωρ Δούσμανης) το εξής τηλεγράφημα.

«Η κατεύθυνσις της υποχωρήσεως και αι προθέσεις του πολέμου θα κανονίσωσι την προέλασιν και την κατεύθυνσιν και της υπ’ εμέ Στρατιάς .. Να παύσει του λοιπού η Κυβέρνησις αναρμοδίως γνωματεύουσα και εκ του μακρόθεν αναμιγνυόμενη εις τας πολεμικάς επιχειρήσεις». Κωνσταντίνος. (Βίκτωρ Δούσμανης.  ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ. Ιστορικαί σελίδαι τας οποίας έζησα)

 Σίγουρο επίσης είναι πως τα 10 ή 12 τηλεγραφήματα που ανταλλάχτηκαν αργότερα εξαφανίστηκαν «μυστηριωδώς» όπως και εκείνο με το περίφημο « σας το απαγορεύω» που απηύθυνε ο Πρωθυπουργός Βενιζέλος διατάσσοντας ουσιαστικά την στροφή της Στρατιάς προς τη Θεσσαλονίκη.

 Ο Πρωθυπουργός μάλιστα έφτασε στο σημείο να συντάξει  τηλεγράφημα που απάλλασσε τον Κωνσταντίνο από τη διοίκηση της στρατιάς το οποίο δεν στάλθηκε κατόπιν αιτήματος του Βασιλιά Γεωργίου ο οποίος ανέλαβε να νουθετήσει ο ίδιος τον Διάδοχο .Το τηλεγράφημα έλεγε: «Παραδώσετε άμα τη ληψει της παρούσης ,την διοίκησιν του Στρατού εις τον Αρχηγόν του γενικού Επιτελείου υποστράτηγον Δαγκλήν και αναχωρήσετε πάραυτα ,δι Αθήνας τιθέμενος εις την διάθεσιν του Υπουργού των στρατιωτικών» (Θ. ΠΑΓΚΑΛΟΣ . ΤΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑ ΤΑ ΜΟΥ)

Δεν ήταν βέβαια άμοιροι ευθυνών και οι επιτελικοί αξιωματικοί που περιστοιχιζαν τον Κωνσταντίνο (Μεταξάς, Δουσμανης, Πάλλης κ.α.).Ευτυχώς για το Έθνος ,αλλά και την Μακεδονία επικρατεί η άποψη του Βενιζέλου,  η στρατιά στρέφεται ανατολικά με κατεύθυνση την Βέροια και την Θεσσαλονίκη και  η 7^η Μεραρχία του Συνταγματάρχη Κλεομένη κατευθύνεται προς την περιοχή μας καθώς διατάσσεται να προελάσει μέσω των στενών της Πέτρας  με αντικειμενικό σκοπό την σιδερένια γέφυρα του Αλιάκμονα στο Νησέλι. Την ίδια ημέρα 12 -10- 1912 διατάσσεται το τάγμα Κρητών με διοικητή τον Γεώργιο Κολοκοτρώνη να τεθεί υπό τις διαταγές της 7^ης Μεραρχίας.  Η 7^η Μεραρχία περιλάμβανε το 19^ο Σύνταγμα πεζικού υπό τον Αν/χη Γεώργιο Τερτίπη, το 20^ο Σύνταγμα πεζικού υπό τον Αν/χη Σβορώνο Δημήτριο και το 21^ο Σύνταγμα πεζικού υπό τον Αν/χη Νικόλαο Μιχαλόπουλο.

Παραθέτω ορισμένα αποσπάσματα από την διαταγή επιχειρήσεων που απευθύνει ο Αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος προς την 7^η Μεραρχία.

Οδηγίαι διά τας επιχειρήσεις της 7^ης Μεραρχίας.

Κατά τας μέχρι τούδε πληροφορίας ο εχθρός συγκεντρώνει δυνάμεις παρά το Σόροβιτς (Αμύνταιο) περί την Βέροιαν και παρά το Κίτρος και Αικατερίνην. Εις τα τελευταία ταύτα σημεία αι δυνάμεις του είναι περί τας 3500 Πεζικού εις Αικατερίνην και 4 πυροβόλα εις Κίτρος .Εκ προηγουμένων πληροφοριών γνωρίζομεν ότι εγένοντο οχυρώσεις παρά το Γιδά…………………

Εις την προς Βέροιαν ενέργειαν θα συμπράξη και η 7^η μεραρχία…………

Άμα η μεραρχία συγκεντρωθεί …..θέλετε διευθυνθεί διά Πέτρας προς Αικατερίνην και διά δραστήριας επιθέσεως θα προσπαθήσετε να γίνητε κύριος της διά Κίτρος και Παλαιοκάστρου (Μακρύγιαλος) διαβάσεων μέχρι της εξόδου αυτών εις την παρά τας εκβολάς του Αλιάκμονος πεδιάδα………..

Κατά την διάρκεια των επιχειρήσεων υμών δέον να τραφήτε εκ των πόρων της χώρας…………

Διέταξα τηλεγραφικώς την αναπληρωματικήν μεραρχίαν Λαρίσης  όπως αποστείλει εις υμάς τα εις Λάρισαν αφικνούμενα τάγματα Κρητών. Ταύτα θα αποτελέσωσι μέρος της Μεραρχίας σας…………….

Ο κομιστής της παρούσης μου Λοχαγός Ελευθέριος Βερνάρδος αξιωματικός του επιτελείου μου εν γνώσει των προθέσεών μου θα δώση υμίν πάσαν πληροφορίαν επεξηγηματικήν των οδηγιών μου και θα παραμείνει παρ ημιν προς τούτο μέχρι πέρατος της επιχειρήσεως.

Σέρβια 12-10-1912. Κωνσταντίνος.

Η Αλεξάνδρεια (Γιδάς τότε) εκείνη την εποχή ήταν ένα χωριό 600 περίπου κατοίκων όπως γνωρίζουμε από τον  Θ. Παπαφίλη , το Ν. Σχινά , τον delacoulonce  και άλλους  περιηγητές και ιδιοκτησία του Τούρκου Μεχμέτ Σεφίκ Πασά απογόνου του Γαζή Εβρενός Μπέη που κατέκτησε την περιοχή μας το 1380 περίπου. Ήταν περιοχή κυρίως αγροτική και κτηνοτροφική και αποτελούσε ένα μικρό κέντρο για τα χωριά του Ρουμλουκιού. Έτσι στις αρχές του 19^ου αιώνα ο Γιδάς έχει στο βόρειο μέρος του τον δρόμο Θεσσαλονίκης –Βέροιας και στο νότιο  τη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης – Μοναστηρίου πράγμα που λειτουργεί ευεργετικά γι’ αυτόν καθώς αρχίζει να προσελκύει ενδιαφέροντα εμπορικά και επιχειρηματικά . Στα δύσκολα χρόνια του μακεδονικού αγώνα ο Σταθμός θα αποτελέσει ένα από τα σημαντικότερα κέντρα μεταφοράς όπλων , πυρομαχικών και αλληλογραφίας . Σε μακεδονικό ημερολόγιο του 1908 σώζεται η φωτογραφία του σταθμού ,ο σταθμάρχης Παρίσης Παπαπαρίσης με τουρκικό φέσι καθώς και γυναίκες του χωριού με την παραδοσιακή φορεσιά.     . Η 7^η μεραρχία εκτελώντας την διαταγή επιχειρήσεων του Αρχιστρατήγου στις 13 Οκτωβρίου του 1912 προχωρεί διαμέσου των στενών της Πέτρας ( ανάμεσα στα βουνά Όλυμπος και Πιέρια) με κατεύθυνση την Κατερίνη, το Κίτρος, τον Κολινδρό και αντικειμενικό σκοπό τη γέφυρα του Αλιάκμονα στο Νησέλι, όπου φτάνει στις 17 Οκτωβρίου . Την γέφυρα ήδη κατέχουν οι Πρόσκοποι του Μαζαράκη και το 8^ο Ευζωνικό τάγμα.

Παράλληλα την ίδια ημερομηνία 13 Οκτώβρη ξεκινά και το απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινόπουλου το οποίο διαμέσου του Βελβεντού – Δασκίου – Σφηκιάς φτάνει στις 16 Οκτώβρη στο χωριό Βαρβάρες και Διαβατό όπου και στρατοπεδεύει. Την ίδια ημερομηνία φτάνουν στην Βέροια η πρώτη,  η δεύτερη και τρίτη Μεραρχίες. Ο Κωνσταντίνος απευθύνει την εξής διαταγή στις μεραρχίες. , Βέροια 16 Οκτωβρίου 1912 ώρα 6 εσπέρας.

Προς

Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, και VI  ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ.

Η Ι Μεραρχία και το απόσπασμα Κωνσταντινόπουλου θα σταθμεύση εις Κουμ-κιοϊ (Αμμος) και Σάπατον (Διαβατός) μεν τας προφυλακάς του επί της γραμμής Κουλούρι- Μικρός (Μικροβούζι) μη συμπεριλαμβανομένου ,αποστέλλουσι αναγνώρισιν διά της δεξιάς όχθης του Αλιάκμονος προς Μεγάλο Αλαβόρ ήτις θα επιζητήση αύριο να συνδεθεί μετά της εξ αικατερίνης προσφόραν βαδιζούσης 7^ης  μεραρχίας.

Η δεύτερη μεραρχία θα σταθμεύσει νοτίως της βεροιας.Θ’αποστείλει αναγνώρισην δια της οδού της νοτίως και κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής προς καψόχωραν,ήτις θα προσπαθήσει να πληροφορηθεί εάν παρά το νησέλι σιδηρά γέφυρα είναι σώα.

Η 3η Μεραρχία θα σταθμεύσει ΒΑ της βέροιας και θα τάξει προφυλακές από Μικρός(μικροβούζι) συμπεριλαμβανομένου μέχρις οδού βεροίας-γιάντσιστα μη συμπεριλαμβανομένως.Θα αποστείλει αναγνώρισιν δια της αμαξοιτής  οδού προς Γηδά-Σχοινά….

Τα αποτελέσματα πασών των αναγνωρίσεων έστω και αρνητικά να υποβληθώσι και απευθείας προς εμέ εφόσον καταφθάνουν το βραδύτερον μέχρι της 10^ης

Πρωινής αύριον.

Κωνσταντίνος διάδοχος

Ο Μέραρχος Διοικητής της τρίτης Μεραρχίας έδωσε τις εξής εντολές στο Ιππικό της Μεραρχίας του.

«Το ιππικόν αύριον (17 Οκτωβρίου ) άμμα το έω θέλει αποστείλει αναγνώρισιν αξιωματικών δια της αμαξιτής οδού προς Γιδά – Σχοινά. Το αποτέλεσμα της αναγνώρισης έστω και αρνητικόν δέον να συνταχθεί ως δύο αντίγραφα αποστελλόμενα το μεν απευθείας προς το γενικόν Στρατηγείον το δε προς εμέ το βραδύτερον μέχρι τις 10^ης πρωινής ώρας της αύριον 17 Οκτωβρίου»

Ο υποστράτηγος Δαμιανός γράφει αργότερα  στην έκθεση πεπραγμένων της 3^ης Μεραρχίας.

17 Οκτωβρίου .

Την 10.15 πρωίας κατόπιν της ενεργειθήσης αναγνωρίσεως  συνεπεία της ανωτέρω διαταγής  του Γενικού στρατηγείου ελήφθη η κάτωθι αναφορά.

Αναγνώρισιςιππικού.

Ρέσιανη 17 Οκτωβρίου 1912 ώρα  8.35 πρωίας

Προς την ΙΙΙ Μεραρχίαν

Εκ πληροφοριών τα χωρία Σχοινά-Γιδάς είναι ελεύθερα εχθρού.

Περίπολοι ιππικού ανεφάνησαν υποχωρήσασαι. Συνελήφθησαν και εστάλησαν αιχμάλωτοι. Κ.Παπαφλέσσσας Ανθυπίλαρχος

Αύτη η απεστάλη και απευθείας και των Γενικό στρατηγείο. Οι υπό των κατοίκων παραδοθέντες εις την  ημετέραν αναγνώρισιν  αιχμάλωτοι, εν οις και εις αξιωματικός απεστάλησαν το Γενικό στρατηγείο.

 Ο μέραρχος Κ.Δαμιανός. (έκθεσις πεπραγμένων 3^ης Μεραρχίας)

( Οι Τούρκοι οπλίτες συνελήφθησαν από τους κατοίκους του Γιδά όπως αναφέρεται σε έκθέσεις αξιωματικών που συγκέντρωσα από την ΔΙΣ) .

Θα ακολουθήσει στις 3 το απόγευμα διαταγή του Κωνσταντίνου προς την 7^η μεραρχία το οποίο αναφέρει:

«Από Γενικόν στρατηγείο προς 7 η Μεραρχίαν  Εις Βέροιαν 17 Οκτωβρίου 1912

3 εσπέρας …Τα χωρία Γιδά Σχοινά κενά εχθρού όστις φαίνεται ότι απεσύρθη όπισθεν

Του Καρασμάκι παρά το Κιρτζαλάρ.»

Την άλλη ημέρα 18 Οκτωβρίου τα τμήματα της 7^Ης μεραρχίας πέρασαν τη σιδερένια γέφυρα του Νησελίου  και πήραν θέσεις στη γύρω περιοχή. Σύμφωνα με την έκθεση << περί της δράσεως της 7 Μεραρχίας>> η κατάσταση είχε ως εξής:

Σύμφωνα με την έκθεση  τοιουτοτρόπως τα σώματα και τμήματα ευρέθησαν την εσπέραν της 18^ης Οκτωβρίου εις τα ακόλουθα σημεία. 21^ον σύνταγμα πεζικού εις  Μέγα Νησέλι. 19^ον σύνταγμα  πεζικού εις Κορυφήν. 2^0ον σύναταγμα πεζικού εις Τρίκαλα.Το Ευζωνικόν εις Γιδά το σώμα των προσκόπων εις Γιδά.

Αργότερα ήρθε στο Γιδά η Ταξιαρχία ιππικού υπό τον Σχη Καραμανλική και ολοκληρώθηκε η απελευθέρωση της περιοχής μετά από 5 αιώνες σκλαβιάς.

Σ’ αυτόν τον πόλεμο που προετοιμάστηκε με διπλωματική μαεστρία και οξυδέρκεια από τον Βενιζέλο και χαρακτηρίστηκε από την ταχύτητα της προέλασης, την συνεχή υποχώρηση του τουρκικού στρατού και την απελευθέρωση των αλύτρωτων αδερφών σε λίγες εβδομάδες , παίχτηκε και ένα άλλο παιχνίδι ανάμεσα στις συμμαχικές δυνάμεις Ελλάδας, και Βουλγαρίας. Η κατάληψη της Θεσσαλονίκης, που ήταν διακαής πόθος όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της Σερβίας , της Βουλγαρίας και  της Μακρινής Αυστροουγγαρίας . Το παιχνίδι αυτό κερδήθηκε για τα ελληνικά όπλα χάρη στην διορατικότητα του πρωθυπουργού Βενιζέλου και τη συνεργασία του βασιλιά Γεωργίου του Α’ ο οποίος ακολουθούσε με το επιτελείο του τον μαχόμενο στρατό με σκοπό να εισέλθει πρώτος στην Θεσσαλονίκη δίνοντας έτσι το στίγμα της οριστικής απόκτησής της από την Ελλάδα.

Έφτανε μόνο να καταληφθεί η πόλη από το στρατό μας .

Έτσι και ενώ έχει προηγηθεί η νικηφόρα μάχη των Γιαννιτσών και ο στρατός προχωρεί προς τη Θεσσαλονίκη έφτασε στο Γιδά ο Βασιλιάς Γεώργιος Α ο οποίος εγκαταστάθηκε στο κτίριο του Σ. Σταθμού. Από το τηλεγραφείο του σταθμού αυτού ανταλλαχθήκαν  τηλεγραφήματα μεταξύ του ανησυχούντος Πρωθυπουργού από την Αθήνα και του Αρχιστρατήγου που βρισκόταν στο Τοψιν (σημερινή Γέφυρα Θεσσαλονίκης) με πρώτο παραλήπτη το Βασιλιά Γεώργιο (καθώς το Τόψιν δεν είχε τηλέγραφο και τα τηλεγραφήματα μεταφέρονταν με αγγελιοφόρο) ,τα οποία έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη νεοελληνική ιστορία ,έχουν άμεση σχέση με την κατάληψη της Θεσσαλονίκης και ίσως ήταν ένα πρώτο επεισόδιο του  Εθνικού Διχασμού που ακολούθησε.

Θα αναφέρω ενδεικτικά τα τηλεγραφήματα αυτά που σύμφωνα με την βιβλιογραφία

Μας είναι γνωστά

ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΓΙΔΑ

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ

24-10-1912 προς Α.Μ. τον Βασιλέα – Γιδά  «Λαμβάνω την τιμήν να φέρω εις γνώσιν της Υμετέρας Μεγαλειότητος τηλεγράφημα όπερ πέμπω προς τον αρχηγόν του Στρατού Θεσσαλίας έχον ούτω».

Αρχηγείον  στρατού Θεσσαλίας.

«Από της μάχης των Γιαννιτσών ουδέν ανακοινώσατε προς το υπουργείον περί των περαιτέρω στρατιωτικών υμών επιχειρήσεων ως και εκείνων της πέμπτης Μεραρχίας. Και όμως από της μάχης των Γιαννιτσών παρήλθον 4 όλας ημέρας. Η σιωπή αύτη και η πλήρης άγνοια εις ην ως εκ τούτου ευρίσκεται και η υπεύθυνος κυβέρνησης και το έθνος περί της τύχης του στρατού του είναι όντως εκπληκτική»

 Βενιζέλος.

• 30π.Μ

Αρχηγόν στρατού

«Παραγγέλλεσθε ν’ αποδεχθήτε την προσφερόμενης  υμίν παράδοσιν της Θεσσαλονίκης και εισέλθητε εις αυτήν ανευ τινος αναβολής. Καθιστώ υμάς υπεύθυνον δια πάσαν αναβολήν έστω και στιγμής».

Πρωθυπουργός Βενιζέλος.

Εν τω μεταξύ το προηγούμενο βράδυ είχε υπογραφεί το πρωτόκολλο παράδοσης της πόλης  και επειδή η ενημέρωση γινόταν όπως προείπαμε με έφιππο αγγελιοφόρο  η είδηση έφτασε το πρωί της 27^ης Οκτωβρίου.

Συγκεκριμένα :

Γιδά 27- 10- 1912 ώρα 8.20 Βενιζέλον Πρωθυπουργόν  Αθήνας

«Λαμβάνω την τιμήν να διαβιβάσω υμίν την κατωτέρω είδησην που έλαβεν η Α.Μ. ο Βασιλεύς εκ μέρους του Διαδόχου ταύτην την στιγμήν».

Υποστράτηγος Πάλλης.

Τόψιν 27-10- 1912 ώρα 6.00 πρωίας Α.Μ. Βασιλέα.

« χθες την εσπέραν  υπεγράφη εν Θεσσαλονίκη σύμβασις πααραδόσεως του Τουρκικού στρατού , της πόλεως και του Καραμπουρνού. Ο Τουρκικός στρατός δυνάμεως 25000 ανδρών καταθέτει τα όπλα καθιστάμενος αιχμάλωτος. Οι αξιωματικοί θα τηρήσωσι τα όπλα των παραμένοντας ελεύθεροι επί του λόγου της τιμής αυτών ότι δεν θα λάβωσι μέρος εις τον παρόντα πόλεμον».

Κωνσταντίνος.

Μόλις έγινε όμως γνωστή η παράδοση της Θεσσαλονίκης ο Βενιζέλος έδωσε εντολή να ανακληθεί το προηγούμενο τηλεγράφημα ,όμως αυτό είχε ήδη γίνει γνωστό στον αρχηγό στρατού ο οποίος συνέταξε ο ίδιος το παρακάτω τηλεγράφημα το οποίο τελικά δεν διαβιβάστηκε επειδή ο Κωνσταντίνος ενημερώθηκε για την ακύρωση της διαταγής του Πρωθυπουργού.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

«Συναισθάνομαι πλήρως την ευθύνην ην φέρω και παρακαλώ να μη μοι οπομιμνήσκηται  τούτο δι’ οποιαδήποτε υπόθεσιν. Εάν ώφειλον η ου να παραδεχθώ την παράδοσιν της Θεσσαλονίκης ήμην ο μόνος αρμόδιος να κρίνω ευρισκόμενος επί τόπου και επιβάλλω τους όρους . Απόδειξις δε το επιτευχθέν αποτέλεσμα»

 Κωνσταντίνος.

Όμως τα πράματα ευτυχώς ή δυστυχώς δεν είναι τόσο απλά.

Δυστυχώς γιατί προηγήθηκε άφθονο παρασκήνιο που επιδείνωσε τις σχέσεις πολιτικής –στρατιωτικής ηγεσίας και «ευτυχώς» γιατί ο τόπος μας ο τότε Γιδάς και το τηλεγραφείο του εξαιτίας αυτού του παρασκηνίου για λίγες μέρες έγινε πρωτοσέλιδο σε όλες τις εφημερίδες της Πρωτεύουσας (Χρόνος, Εμπρός, Σκριπ).

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Από  Ανέκδοτα έγγραφα από το αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, μαρτυρίες και άλλα ντοκουμέντα, αποκαλύπτεται ότι η τότε κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου είχε ενημερωθεί από τον Διάδοχο του θρόνου Κωνσταντίνο για το μέγιστο γεγονός, την παράδοση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους στον Ελληνικό στρατό, με καθυστέρηση 45 ωρών.

Είναι χαρακτηριστικό ότι την ώρα που ο Κωνσταντίνος απαξιούσε να ενημερώσει έγκαιρα και επίσημα τον Βενιζέλο για το χαρμόσυνο νέο, η σχετική είδηση, μέσω των τηλεγραφημάτων από τη Θεσσαλονίκη ξένων ανταποκριτών αλλά και του ευσυνείδητου τηλεγραφητή του Γιδά (Αλεξάνδρεια), έφτανε στην πρωτεύουσα, με συνέπεια χιλιάδες Αθηναίοι να κατακλύσουν την πλατεία Συντάγματος.

Η ιστορία της πρώτης είδησης

Όλες οι αθηναϊκές εφημερίδες δεν είχαν καμία είδηση, στα φύλλα τους το Σάββατο 27 Οκτωβρίου, σχετικά με την πορεία του στρατού μας προς τη Θεσσαλονίκη, κι αυτό επειδή στερούνταν σχετικής επίσημης πληροφόρησης

“Καθ΄ όλην την ημέραν χθες ουδεμία νεωτέρα πληροφορία ανεκοινώθη υπό της κυβερνήσεως εν σχέσει προς την είσοδον του ελληνικού στρατού εις την Θεσσαλονίκην”,

Η ανακοίνωση του υπουργείου Στρατιωτικών, που εκδόθηκε στις 5 το απόγευμα της 26ης Οκτωβρίου ανέφερε: “Καθ΄α τηλεγραφεί το τηλεγραφείον Γιδά προς το τηλεγραφείον του υπουργείου, η Α.Μ. ο Βασιλεύς ευρισκόμενος εν Γιδά έλαβε την μεσημβρίαν της σήμερον 26 Οκτωβρίου σημείωμα της Α.Β.Υψηλότητος του Διαδόχου, δι΄ου ηγγέλθη τη Α.Μ. η κατάληψις της Θεσσαλονίκης παρά του Ελληνικού στρατού. Η Α.Μ. δι΄ εκτάκτου αμαξοστοιχίας ανεχώρησεν εκ Γιδά εις την Θεσσαλονίκην”.

Αλλά εκείνη την ώρα βεβαίως, δεν είχαν εισέλθει ακόμη τα ελληνικά τμήματα στην πόλη, ενώ συνεχίζονταν οι διαπραγματεύσεις με τον Ταχσίν πασά. Τι ακριβώς συνέβαινε λοιπόν; Δικαιολογημένα στην Αθήνα η κοινή γνώμη ήταν ανήσυχη.

“Εκτός του τηλεγραφήματος όπερ διεβιβάσθη εκ Γιδά, η κυβέρνησις άλλην επίσημον πληροφορίαν περί της καταλήψεως της Θεσσαλονίκης δεν είχε, πληροφορίαν προερχομένην εκ του αρχηγείου του εν Μακεδονία στρατού”,

   έγραφε στην πρώτη της σελίδα, στις 27 Οκτωβρίου η Ακρόπολις. Συμπεραίνοντας ότι : “συνεπώς μη δυναμένη κι΄επισήμως να επιβεβαιώση την είδησιν η κυβέρνησις δεν εδέχθη και συγχαρητήρια επί τη καταλήψει της Μακεδονικής Μητροπόλεως”.

Όπως προκύπτει και από τα αντίγραφα των εγγράφων, που διασώζονται στο αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών , ο Βενιζέλος ενημερώθηκε επισήμως με τηλεγράφημα από τον Κωνσταντίνο για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης πολλές ώρες μετά την υπογραφή της παράδοσης. Το σχετικό τηλεγράφημα του διαδόχου προς τον πρωθυπουργό, που καταχωρήθηκε με αριθμό αφίξεως 187, φαίνεται ότι στάλθηκε από το τηλεγραφείο Θεσσαλονίκης στις 8 μ.μ. της 28ης Οκτωβρίου και αρχίζει ως εξής:

“Χθες παρεδόθη Θεσσαλονίκη και τουρκικός στρατός εις εμέ δια πρωτοκόλλου υπογραφέντος την 26 Οκτωβρίου και την 11 μ.μ., παρά αρχηγού τουρκικού στρατού και αντιπροσώπων μου”.

Το επόμενο τηλεγράφημα του Κωνσταντίνου προς τον Βενιζέλο, για  ενημέρωση της κυβέρνησης σχετικά με τις κινήσεις του βουλγαρικού στρατού προς τη μακεδονική πρωτεύουσα, διαβιβάστηκε τρεις ώρες αργότερα, στις 11 μ.μ. της 28ης Οκτωβρίου 1912. Άγνωστο όμως γιατί καταχωρήθηκε στο υπουργείο Εξωτερικών με αριθμό αφίξεως 185.   Ενώ το πρωτόκολλο παράδοσης της Θεσσαλονίκης από τον τουρκικό στρατό που είχε συνταχθεί στα γαλλικά, έφθασε στο υπουργείο Στρατιωτικών, στην Αθήνα, στις 12 το μεσημέρι της 30ης Οκτωβρίου 1912,  έξι περίπου ώρες αργότερα από το τηλεγράφημα του υποστράτηγου Πάλλη προς τον Πρωθυπουργό, με το οποίο τον ενημέρωνε για την άφιξη του Βασιλιά στην απελευθερωμένη Θεσσαλονίκη.

Πού οφειλόταν αυτή η καθυστερημένη ενημέρωση της κυβέρνησης από τον Κωνσταντίνο για ένα γεγονός υψίστης εθνικής σημασίας ;

Άραγε στις δυσκολίες που υπήρχαν στις τηλεπικοινωνίες της εποχής ;

Ή μήπως στην ψυχρότητα που είχε αρχίσει να δημιουργείται στις σχέσεις του πρωθυπουργού της χώρας με τον αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο;

Ο  Βεντήρης,το βιβλίο του «Η Ελλάς του 1910- 1920 σημειώνει σχετικά: “από της επομένης του Σαρανταπόρου, επήλθε διάστασις Κωνσταντίνου και Βενιζέλου”. Ο ίδιος επισημαίνει παράλληλα ότι “η θριαμβευτική προέλασις εις την μητρόπολιν της Μακεδονίας συνωδεύετο από περιστατικά, τα οποία προανήγγελλαν περιπετείας, συμφοράς, εμφύλιον ανταγωνισμόν”. 

Πάντως, μπορεί από το συγκεκριμένο τηλεγράφημα να προκύπτει ότι υπήρξε πολύωρη καθυστέρηση στην επίσημη ενημέρωση της κυβέρνησης για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, όμως η σχετική είδηση έφθασε στην πρωτεύουσα, λίγο μετά την υπογραφή της συνθηκολόγησης από τον Χασάν  Ταχσίν πασά, χάρη στην ευσυνειδησία του  άγνωστου τηλεγραφητή του Γιδά ( που η έρευνα νομίζω πως πρέπει να ανακαλύψει το όνομά του)

Είδηση η οποία φαίνεται ότι είχε προκαλέσει αναστάτωση στην Αθήνα, δεδομένου ότι προερχόταν από ανεπίσημη πηγή.

Σύμφωνα με ρεπορτάζ, που δημοσιεύθηκε στις 28 Οκτωβρίου 1912 στον Χρόνο καθώς και σε άλλες αθηναϊκές εφημερίδες, το πρώτο ανεπίσημο τηλεγράφημα με το χαρμόσυνο νέο για την υπογραφή της συνθηκολόγησης των Τούρκων, εστάλη από τον τηλεγραφητή του τηλεγραφείου του Γιδά (Αλεξάνδρεια) Ημαθίας, ο οποίος στις 4.40 τα ξημερώματα της 27ης Οκτωβρίου κατόρθωσε να επικοινωνήσει με το τηλεγραφείο της Λάρισας, το οποίο στη συνέχεια αναμετέδωσε τη σχετική είδηση στην Αθήνα.

Μόλις ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος πληροφορήθηκε για το τηλεγράφημα αυτό, έσπευσε διά του τηλεγραφείου του Υπουργείου Στρατιωτικών να ζητήσει από τον τηλεγραφητή του Γιδά περισσότερες πληροφορίες.

“Τότε ο τηλεγραφητής Γιδά”, σημείωνε ο Χρόνος, “μετέδωσεν όλας τας πληροφορίας αι οποίαι μετεδόθησαν  δια του πρώτου ανακοινωθέντος. ΄Οτι δηλαδή ο Βασιλεύς έλαβε περί την μεσημβρίαν σημείωμα του διαδόχου, αναγγέλοντος ότι κατελήφθη η Θεσσαλονίκη παρά των ελληνικών στρατευμάτων. Ο τηλεγραφητής Γιδά προσέθεσεν ότι ο Βασιλεύς  δι εκτάκτου αμαξοστοιχίας αναχωρεί προς Θεσσαλονίκην. Την ανακοίνωσιν του τηλεγραφήματος τούτου επηκολούθησαν οι γνωστοί πανηγυρισμοί, τους οποίους εμετρίασεν η επιφυλακτικότης του πρωθυπουργού κ. Βενιζέλου, αρνηθέντος να δεχθή τα συγχαρητήρια της επιτροπής του Εμπορικού Συλλόγου, επί τω λόγω ότι εστερείτο επισήμου  ειδήσεως, τηλεγραφήματος δηλαδή του διαδόχου ή του Βασιλέως περί καταλήψεως της Θεσσαλονίκης.

Τηλεγράφημα δε τοιούτον δεν είχε  ληφθή μέχρι του μεσονυκτίου, ότε ο κ. πρωθυπουργός ευλόγως ανησυχών ανεζήτησε και πάλιν τον τηλεγραφητήν Γιδά δια να επιβεβαιώση την είδησιν. Ο τελευταίος  ούτος, δια μέσω  του τηλεγραφείου Λαρίσης επληροφόρησε τον κ. Πρωθυπουργόν, εξηγών το πρώτον τηλεγράφημά του, ότι δεν υπήρχεν επίσημος είδησις περί καταλήψεως της Θεσσαλονίκης και ότι ο Βασιλεύς διενυκτέρευεν εν Γιδά”. 

Μετά από αυτό, όπως  αναφέρει το ρεπορτάζ της εφημερίδας, ο Βενιζέλος ζήτησε να κληθεί εσπευσμένα στο υπουργείο Στρατιωτικών ο αρχηγός του Στρατιωτικού Οίκου του Βασιλέως, υποστράτηγος Πάλλης, από τον οποίο ζητήθηκαν εξηγήσεις  για τις πληροφορίες του τηλεγραφητή της κωμόπολης Γιδά.

“Ο κ. Πάλλης”, συνέχιζε το ρεπορτάζ του Χρόνου, “έδωκεν εις τον κ. Πρωθυπουργόν τας πληροφορίας, αίτινες περί την 3ην πρωινήν ανεκοινώθησαν παρά της κυβερνήσεως. Κατά τας πληροφορίας ταύτας, ο βασιλεύς ειδοποιήθη πράγματι παρά του διαδόχου διά σημειώματος περί επικειμένης παραδόσεως της Θεσσαλονίκης και την πρωίαν της Παρασκευής (σ.σ. 27 Οκτωβρίου 1912) εξέδραμε σιδηροδρομικώς μέχρι του Αξιού, οπόθεν επέστρεψεν άπρακτος, μη κατορθώσας να μάθη τι σχετικόν περί της καταλήψεως της Θεσσαλονίκης”.

Χρειάσθηκε να περάσουν άλλες τριάντα ώρες μέχρι να φτάσει το τηλεγράφημα του Κωνσταντίνου για την επίσημη ενημέρωση της κυβέρνησης και του ελληνικού λαού που αδημονούσε.

Αντίθετα, οι ξένοι ανταποκριτές που βρίσκονταν στη Θεσσαλονίκη, φρόντισαν να πληροφορήσουν αμέσως τη διεθνή κοινή γνώμη για το μεγάλο γεγονός. Ξημερώματα της 27ης Οκτωβρίου έφθανε στις εφημερίδες της εποχής το ακόλουθο τηλεγράφημα του αυστριακού Πρακτορείου Ειδήσεων:

“ΒΙΕΝΝΗ, Σάββατον πρωίαν- Ταύτην την στιγμήν αγγέλλεται ότι η Θεσσαλονίκη παραδοθείσα κατελήφθη υπό του Ελληνικού στρατού”.

Έτσι εξελίχτηκαν τα γεγονότα αφενός της απελευθέρωσης του Γιδά , αλλά και του παρασκηνίου που εξελίχτηκε σχετικά με την παράδοση της Θεσσαλονίκης  , γεγονός που έκανε το μικρό τότε Γιδά πρωτοσέλιδο στις εφημερίδες της πρωτεύουσας για αρκετές ημέρες και όχι μόνο. Και στην αγόρευση του στη Βουλή στις 12/25 Αυγούστου  1917 ο Βενιζέλος ανέφερε μεταξύ άλλων : «ευρέθην εις την ανάγκην –δεν ενθυμούμαι ακριβώς αν την 23 ή 25 Οκτωβρίου …. να εξυπνήσουν  τον Βασιλέα ευρισκόμενον τότε εις Γιδα και να του ανακοινώσουν τηλεγράφημα παρακαλών να διαβιβασθή προς τον διάδοχον του Θρόνου ……….. επέμεινα να τον εξυπνήση διότι ήθελα να προστεθή εις το πλευρόν της Κυβερνήσεως και το κύρος το πατρικόν και το βασιλικόν διά να επισπευσθούν τα πάντα».

Έτσι έγιναν τα γεγονότα και ο  τόπος μας εδώ και 105 χρόνια αναπνέει τον αέρα της ελευθερίας.

Τα γεγονότα εκείνων των ημερών συντέλεσαν τα μέγιστα στην εθνική ολοκλήρωση,

Οι πρωταγωνιστές τους ήταν άνθρωποι σπουδαίοι , σημαντικοί με μεγάλες ικανότητες , αλλά βεβαίως  και με αδυναμίες .

Με τις πρωτοβουλίες τους μεγάλωσαν την Ελλάδα  και γι’αυτό τους αξίζει αιώνια τιμή και θαυμασμός.

Όμως ας μην ξεχνάμε πως και άνθρωποι απλοί, αφανείς όπως ο άγνωστος τηλεγραφητής του Γιδά  και οι πατριώτες μας που συνέλαβαν τους τελευταίους Τούρκους στρατιώτες  , συντέλεσαν με τις πρωτοβουλίες ,με το θάρρος και τις ικανότητες  τους, στην ευτυχή κατάληξη των ανεπανάληπτων αυτών ιστορικών γεγονότων.

Με τιμή

Γρηγόρης Γιοβανόπουλος

Δάσκαλος

Βιβλιογραφία –πηγές.

– Βίκτωρ Δούσμανης.  Απομνημονεύματα. Ιστορικαί σελίδαι τας οποίας έζησα.

– Θ.ΠΑΓΚΑΛΟΣ . ΤΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑ ΤΑ ΜΟΥ).

-Σπύρος Κουζινόπουλος. Το μεγάλο άλμα , η απελευθέρωση της      Θεσσαλονικης.

-Τα φοβερά ντοκουμέντα , οι Βαλκανικοί πόλεμοι.

ΓΕΣ-ΔΙΣ Βαλκανικοί πόλεμοι.

Δημητριάδης Ιάσων . Ο ελιγμός του Σαρανταπόρου.

Μαζαράκης –Αινιάν Κ. Απομνημονεύματα πολέμου 1912-13 ,δράσις εθελοντών Μακεδονομάχων.

-Αντιστρατήγου Ι. Σ. Αλεξάκη , πολεμικαί αναμνήσεις , οι εθνικοί απελευθερωτικοί πόλεμοι 1912-1913.

Αρχείο εφημερίδων «Αθήναι», «Ακρόπολις» , «Χρόνος».