ΙΣΤΟΡΙΟΓΝΩΣΙΑ: Σχέδιο Άτσεσον: Μια χαμένη ευκαιρία για το Κυπριακό; (Μέρος Γ’)

Γράφει ο Γρηγόρης Γιοβανόπουλος

Συνέχεια από τα μέρη Α’ και Β’ (κλικ ΕΔΩ και ΕΔΩ)

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΕΡΑΡΧΙΑ

Οι Τουρκικές απειλές πλέον ήταν στην ημερήσια διάταξη. Ο Μακάριος αποφασίζει τη δημιουργία της «Εθνικής Φρουράς» έτσι ώστε να υπαχθούν όλες οι ένοπλες ομάδες κάτω από ένα κρατικό όργανο. Λίγο αργότερα σε συνεργασία με την νεοεκλεγείσα στην Ελλάδα Κυβέρνηση της Ε. Κ. αποφασίζεται η μυστική αποστολή Ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων στο νησί ως μια δύναμη αποτροπής των Τουρκικών απειλών.

Έτσι ,μέχρι τον Αύγουστο του 1964 είχαν σταλεί στην  Κύπρο περισσότεροι από 8.000 άνδρες και οι αποστολές συνεχίστηκαν ΄καθ’ όλη τη διάρκεια του 1964.

Οι αξιωματικοί και οι οπλίτες έφευγαν σαν Κύπριοι με Κυπριακά ταξιδιωτικά έγγραφα, τα οποία εφοδίαζε η Κυπριακή Πρεσβεία Αθηνών. Πρόθεση της Κυβέρνησης της Ε.Κ. ήταν να καταστήσει  την Κύπρο αμυντικά αυτοδύναμη , ώστε να μπορεί  μόνη της,  χωρίς εμφανή επέμβαση της Ελλάδας, να αποκρούσει ενδεχόμενη Τουρκική εισβολή. Βέβαια πολλοί ισχυρίζονται πως οι δυνάμεις αυτές πέραν της εθνικής  τους αποστολής υπηρετούσαν και άλλες σκοπιμότητες.(π.χ. έλεγχο του Κομμουνισμού στο νησί…..) . Ο Λόρδος Μαουντμπάτεν είπε στον Υπουργο Άμυνας της Ελλάδας Πέτρο Γαρουφαλιά: «Γνωρίζω κ. Υπουργέ ότι έχετε στείλει ισχυρές δυνάμεις στην Κύπρο. Οι δυνάμεις αυτές αποτελούν εγγύηση ότι η Κύπρος δεν θα πέσει ποτέ στα χέρια των Ρώσων.»

Βλέπουμε εδώ πολύ καθαρά νομίζω την προσαρμοστικότητα και την ευελιξία της Αγγλικής πολιτικής, η οποία ενώ ενέπλεξε τους Τούρκους στο Κυπριακό, ενθάρρυνε τον Μακάριο να καταθέσει το σχέδιο με τα «13 σημεία» αναθεώρησης του Συντάγματος , δίνοντας στους Τούρκους την ευκαιρία που περίμεναν για έναρξη των εχθροπραξιών που θα καταλήξουν στην «Τουρκοκυπριακή ανταρσία» . Τώρα παρότι γνωρίζουν την κρυφή αποστολή Ελληνικών δυνάμεων στο νησί , δέχονται πως αυτοί μπορούν και να χρησιμοποιηθούν εναντίον του Μακαρίου και του Κυπριακού λαού αν αυτός επιλέξει «αριστερή» στροφή.

Αυτοί βέβαια ήταν σταθερά προσανατολισμένοι στα ιδιαίτερα Αγγλικά συμφέροντα , ενώ εμείς διεκδικούσαμε με πάθος και μάλλον χωρίς προγραμματισμό τα «Ελληνικά εθνικά δίκαια».

Κι ας έλεγε ο Εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος « δεν υπάρχουν εθνικά δίκαια αλλά μόνον εθνικά συμφέροντα».

Οι ταραχές βέβαια  κλιμακώθηκαν στρατιωτικά στις αρχές Αυγούστου του 1964, όταν ελληνικές δυνάμεις και δυνάμεις της Εθνικής Φρουράς υπό τον Στρατηγό (πλέον) Γ. Γρίβα  επιτέθηκαν στον τουρκοκυπριακό θύλακα των Κοκκίνων στις βόρειες ακτές του νησιού. Αιτία της επίθεσης ήταν ότι ο παράκτιος θύλακας χρησιμοποιούνταν ως βάση για την εισαγωγή όπλων και μαχητών από την Τουρκία. Η Τουρκία αντέδρασε άμεσα στην επίθεση και η τουρκική Αεροπορία βομβάρδισε ελληνοκυπριακές θέσεις στην Τυλληρία με βόμβες ναπάλμ.

Από τις επιθέσεις  Από τις επιθέσεις αυτές  55 Ελληνοκύπριοι σκοτώθηκαν, εκ των οποίων οι 28 πολίτες^.

Το 1964, και ενώ μαίνονταν οι ταραχές μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ  Λύντον Τζόνσον αναθέτει στον πρώην Υπουργό Εξωτερικών Ντην Άτσεσον να μεσολαβήσει για την εξεύρεση λύσης.

Ο Άτσεσον καταστρώνει δύο σχέδια^, τα οποία υποβάλλει υπόψη των ενδιαφερομένων μερών.

Βάση και των δύο σχεδίων ήταν η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα έναντι ανταλλαγμάτων προς την Τουρκία. Το αρχικό  σχέδιο προέβλεπε παραχώρηση στην Τουρκία της χερσονήσου της Καρπασίας για τη δημιουργία κυρίαρχης στρατιωτικής βάσης. Με τον τρόπο αυτόν εξασφαλιζόταν ότι δε θα χρησιμοποιηθεί η Κύπρος ως εφαλτήριο για επίθεση εναντίον της από τους Έλληνες. Παράλληλα θα παραχωρούνταν προνόμια αυτοδιοίκησης σε ορισμένες περιοχές στους Τουρκοκύπριους.

Το δεύτερο σχέδιο προέβλεπε απλή εκμίσθωση της Καρπασίας στην Τουρκία  Και αυτό το σχέδιο το απέρριψε ο Μακάριος, ενώ στη συνέχεια το απέρριψε και η Τουρκία, η οποία συζητούσε μόνο παραχώρηση κυρίαρχης βάσης ως αντάλλαγμα^.

Το Σχέδιο Άτσεσον έμεινε έτσι στην ιστορία για άλλους ως μεγάλη χαμένη ευκαιρία για το Κυπριακό, ενώ για άλλους ως πρώτη αποτυχημένη απόπειρα διχοτόμησης της Κύπρου.

ΤΟ ΤΕΛΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΤΣΕΣΟΝ

Σύμφωνα με συνοπτικό σημείωμα του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας, το «Τελικό Σχέδιο» Άτσεσον, που τέθηκε ενώπιον του Γ. Παπανδρέου στις 20 Αυγούστου, περιελάμβανε τα ακόλουθα 15 σημεία:

«1.  Άμεσος ένωσις της Κύπρου με την Ελλάδα, με αναγνώρισιν πλήρους κυριαρχίας του Ελληνικού Στέμματος, της Ελληνικής Κυβερνήσεως, τα της ελληνικής νομοθεσίας, ως και του ελληνικού Δημοσίου εις την Νήσον.

1. Υπουργός Γενικός Διοικητής, μέλος της Ελληνικής Κυβερνήσεως, ορίζεται παρ’αυτής ο επικεφαλής της διοικήσεως εις την Κύπρον, ως φορεύς των κυβερνητικών αποφάσεων και ως έχων την πολιτικήν ευθύνην της εφαρμογής του.
2. Εκμισθούται διά μιαν πεντηκονταετίαν βάσις εις την Καρπασίαν προς την Τουρκίαν, της οποίας η έκτασις δεν υπερβαίνει το 4,5% (τεσσαράμισι τις εκατόν) της συνολικής εδαφικής εκτάσεως της Κύπρου.
3. Αναλαμβάνεται η δέσμευσις όπως μη αυξηθούν αι εξ επαρχίαι της Κυπρου πέραν των οκτώ.  Εις τας δύο εκ των επαρχιών τούτων η Ελληνική Κυβέρνησις θα ορίζη Τούρκους επάρχους, κατά την κρίσιν της, άνευ περιορισμού.
4. Δημιουργείται θέσις Συμβούλου επί των Μουσουλμανικών υποθέσεων, όστις θα πλαισιώση υπηρεσιακώς τον Έλληνα Υπουργόν Γενικόν Διοικητήν.
5. Δια τους Τούρκους της Νήσου καθορίζεται μειονοτικόν καθεστώς, όμοιον με το ισχύον εις την Ελληνικήν Θράκην διά την Τουρκικην μειονότητα.
6. Αντιπρόσωπος του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών, μονίμως εγκατεστημένος εις Κύπρον, θα επιβλέπη την εφαρμογήν του μειονοτικού καθεστώτος κατά τας συνημμένας συμφωνίας.
7. Αναγνωρίζεται εις την Ελλάδα και την Τουρκίαν δικαίωμα ατομικών προσφυγών, βάσει της συμβάσεως της Ρώμης διά τα δικαιώματα του ανθρώπου.  Προς τουτο η σύμβασις θα υπογραφή υπό της Ελλάδος και υπό της Τουρκίας.
8. Εις την Καρπασίαν θα επεκτείνεται η ελληνική κυριαρχία, παρά την εκμίσθωσιν αυτης ως βάσεως εις την Τουρκίαν.
9. Τα κυριώτερα χωριά της Καρπασίας θα εξαιρεθούν της περιοχής, η οποία εκμισθούται εις την Τουρκίαν.  Εξαιρείται επίσης το μοναστήριον του Αγίου Ανδρέου και χαράσσεται οδός δι’ ελευθέραν επικοινωνίαν αυτού μετά των χωρίων.
10. Δημιουργείται κοινόν αμυντικόν όργανον Ελλάδος και Τουρκίας προς σταθεροποίησιν και εμπέδωσιν των σχέσων φιλίας και συμμαχίας μεταξύ των δύο κρατών.  Εις το κοινόν αμυντικόν όργανον θα μετέχη και Αμερικανός αντιπρόσωπος.
11. Το κοινόν αμυντικόν οργάνον Ελλάδος και Τουρκίας δεν θα περιορίζεται εις την στρατιωτικήν συνεργασίαν, αλλά θα επεκτείνεται και εις την πολιτικήν και τουριστικήν.
12. Οι εκπροσώποι της Ελλάδος και της Τουρκίας εις το κοινόν αμυντικόν όργανον θα συνέρχωνται εις τακτά διαστήματα και θα ενώνουν τας προσπάθειας των δια την ανάπτυξιν και την προόδον της συνεργασίας επ’ αγαθώ των δύο κρατών.
13. Η Τουρκία αναλαμβάνει την υποχρέωσιν όπως δεχθή γενικώς και ανεξαιρέτως προς εγκατάστασιν όλους τους απελαθέντας εκ Κωνσταντινουπόλεως και εξ΄άλλων τουρκικών πόλεων και αναγνωρίση δι’ αυτούς το μειονοτικόν καθεστώς, το οποίον ισχύει διά τους Τούρκους της Ελληνικής Θράκης και τους Τούρκους της Κύπρου.
14. Η Τουρκία αναλαμβάνει όπως σεβασθή τας σχετιζομένας με την Ίμβρον και Τένεδον διεθνείς υποχρεώσεις της.» (Παπαγεωργίου Σπ., Τα Κρίσιμα Ντοκουμέντα του Κυπριακού, τόμ. Β’, σελ. 237-8).

Αυτό ήταν εν ολίγοις το περίφημο «Σχέδιο Άτσεσον». Όπως προείπα απορρίφτηκε από την Τουρκία αλλά και από τον Μακάριο ως εκφραστή την Κυπριακής βούλησης.

Ένα σχέδιο που μάλλον ήταν έξω από την πραγματικότητα και που ακόμη κι αν γινόταν δεκτό από την Ελληνική πλευρά χωρίς τη συγκατάθεση των Ελληνοκυπρίων ,θα μπορούσε να επιβληθεί μόνο με τη δύναμη των Ελληνικών όπλων . (και φυσικά νομίζω πως όλοι καταλαβαίνουμε τι θα μπορούσε να σημαίνει αυτό).

Ίσως ήταν μια καλοστημένη παγίδα ή μια πολυδιαφημισμένη ανοησία.

Γεγονός πάντως είναι πως οι «Μπουνταλάδες» για μας Τούρκοι  αποκόμισαν τα περισσότερα οφέλη.

Γύρω από το σχέδιο αυτό εξυφάνθηκε ένα απίστευτο παρασκήνιο πιέσεων ,  γεωπολιτικών συμφερόντων, φιλοδοξιών και επίδειξης δύναμης που θα επιφέρει:

• Την πτώση της λαοπρόβλητης Κυβέρνησης της Ε.Κ.
• Τη δικτατορία της 21^ης Απριλίου.
• Την Κυπριακή τραγωδία που θα αρχίσει με το προδοτικό πραξικόπημα και θα κορυφωθεί με την εισβολή του «Αττίλα».

Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί ο ενιαίος τρόπος που οι Τούρκοι αντιμετώπισαν το Κυπριακό.

Ο καθηγητής Νιχάτ Ερίμ παρότι στέλεχος της Αντιπολίτευσης εργάστηκε για τον εθνικό τους σκοπό. Οι Τουρκικές Κυβερνήσεις και ο στρατός εφάρμοσαν πλήρως αυτή την πολιτική.

Στην Ελλάδα και την Κύπρο τώρα δυστυχώς δεν υπήρξε η ίδια «ομόνοια».

Μακάριος, Γρίβας, Γεωρκάτζης ,Γαρουφαλιάς, Παπανδρέου, Βασιλιάς Κωνσταντίνος συναγωνίστηκαν έχοντας ο καθένας της δικές του σκέψεις και επιδιώξεις.

 Η  Ιστορία θα πρέπει να αποδώσει «τα του Καίσαρος τω Καίσαρι»……

Με τιμή

Γρηγόρης Γιοβανόπουλος

Δάσκαλος

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ

• Αρχείο εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ.
• Διαδίκτυο.

  Γεώργιος Χατζηκωστής, «Κύπρος»,Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών.

          Ευάνθης Χατζηβασιλείου, «Η τελευταία περίοδος της Αγγλοκρατίας στην Κύπρο», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,Εκδοτική Αθηνών,

• Παύλος Τζερμιάς, «Η Κυπριακή Δημοκρατία. Από τις συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου ως και την Τουρκική εισβολή (1959-1974)», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,Εκδοτική Αθηνών
• Νίκος Κρανιδιώτης, Ανοχύρωτη πολιτεία : Κύπρος 1960-1974.
• ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ, κυπριακό. οι συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου.
• ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ ,Κύπρος-ένωση. η προδομένη άνοιξη.
• O Malley, rendan. Craig, Ian (2002). Η συνωμοσία της Κύπρου.
• Χριστοδουλίδης, Νίκος (2009). Τα Σχέδια λύσης του Κυπριακού (1948-1978).
• «Το Σχέδιο Ατσεσον για το Κυπριακό, ΣΩΤΗΡΗΣ ΡΙΖΑΣ* | Kathimerini»