ΙΣΤΟΡΙΟΓΝΩΣΙΑ posted by

ΙΣΤΟΡΙΟΓΝΩΣΙΑ: Πηγές για την Άλωση της Πόλης

ΙΣΤΟΡΙΟΓΝΩΣΙΑ: Πηγές για την Άλωση της Πόλης

Γράφει ο Γρηγόρης Γιοβανόπουλος

Σάββατο  29 Μαΐου 2021 συμπληρώνονται  568  χρόνια από την αποφράδα εκείνη μέρα που έπεσε η θρυλική Βασιλεύουσα.

Ελάχιστες αναφορές για το σημαντικότατο εκείνο γεγονός θα γίνουν  από τα ΜΜΕ.

Έτσι η θλιβερή επέτειος της Άλωσης θα περάσει και φέτος στα «ψιλά».

Άραγε τι θα’ πρεπε να γίνει; Θα ρωτούσε κάποιος καλοπροαίρετος πολίτης.

Θα έπρεπε να μιλάμε συνεχώς για πράγματα τόσο δυσάρεστα και τόσο μακρινά ; (!!!!)

Βέβαια οι γείτονες Τούρκοι μετατρέπουν την Αγία Σοφία σε τζαμί, εγκαινιάζουν καινούργιο τζαμί στην πλατεία Ταξίμ με τρόπο που να επισκιάζει το μνημείο που έφτιαξε εκεί ο Κεμάλ και γιορτάζουν με κάθε επισημότητα την επέτειο της Άλωσης (υπενθυμίζοντας σε όλους πως είναι επιδρομείς στη Μ. Ασία , κατάγονται από τις στέπες της κεντρικής Ασίας και επικράτησαν στην περιοχή με την τρομοκρατία και τις γενοκτονίες).

Μπορεί βέβαια για κάποιους όλα αυτά να είναι βαρετά ή ανούσια ή εθνοκεντρικά ή εθνικιστικά ( τελευταία ακούω πως το Βυζάντιο ήταν Ρωμαϊκό και η Πόλη επίσης και πως κακώς ίσως εμείς οι Έλληνες πιστεύουμε πως ήταν Ελληνική. Βέβαια το γεγονός του εξελληνισμού του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους , οι Ελληνικοί και Ελληνόφωνοι πληθυσμοί  του η Ελληνική γλώσσα και γραφή που επικρατούσε στην Αυτοκρατορία μετά τον Ιουστινιανό, ίσως δεν έχουν σημασία για κάποιους πλημμελώς ενημερωμένους.

Έχουν όμως μεγάλη σημασία για τους εξέχοντες Βυζαντινολόγους , Έλληνες και ξένους. Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ Georg Ostrogorsy, , Steven  Runciman   Αλέξιος  Σαββίδης, Αλέξανδρος  Βασίλιεφ οι οποίοι βάζουν το θέμα στη σωστή του διάσταση. Ο σκοπός όμως αυτού του κειμένου δεν είναι να αποδείξει κατά πόσο το Βυζάντιο είχε σχέση με τον Ελληνισμό.  Στο κείμενο αυτό θα εξετάσουμε από ποιους αντλούμε τις πληροφορίες για τα γεγονότα της Άλωσης, σημειώνοντας ταυτόχρονα σημαντικά στοιχεία που φωτίζουν κατά τη γνώμη μου άγνωστες πτυχές των γεγονότων που διαδραματίστηκαν την Άνοιξη του 1453, αλλά και τις ενέργειες σημαντικών προσώπων Ελλήνων και ξένων που επηρέασαν αλλά και διαμόρφωσαν τα γεγονότα.

Όχι άδικα η Άλωση της Κωνσταντινούπολης αποτέλεσε ένα σημείο αναφοράς για τους ανθρώπους της νεότερης εποχής. Ο Χριστιανικός κόσμος συγκλονίστηκε από την είδηση της πτώσης της Πόλης αναλογιζόμενος τα λάθη και την αμέλειά του , αλλά και την τύχη που ίσως τον περίμενε. Ο Μουσουλμανικός κόσμος πανηγύριζε πιστεύοντας πως ήταν στο απόγειο της δόξας του και πως η συνέχεια των κατακτήσεων θα ήταν χειμαρρώδης.

Οι διάφορες πηγές που περιγράφουν αναλυτικά τις τελευταίες στιγμές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας προέρχονται από  ιστορικούς και αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων Έλληνες, Ιταλούς , Σλάβους ,Τούρκους και Γενίτσαρους. και είναι γραμμένες σε διάφορες γλώσσες: ελληνικά, λατινικά, ιταλικά, σλάβικα, τούρκικα. Οι  κυριότερες ελληνικές πηγές είναι τέσσερις και  ποικίλουν ως προς την εκτίμηση των γεγονότων.

Ο μοναδικός αυτόπτης μάρτυρας Γεώργιος Σφραντζής, έλαβε  μέρος στην πολιορκία και ήταν στενός φίλος του Αυτοκράτορα. Αυτός στο «βραχύ χρονικό»  περιγράφει  τις τελευταίες ημέρες του Βυζαντίου και προσπαθεί να αποκαταστήσει την τιμή του μαρτυρικού Αυτοκράτορα  Κωνσταντίνου ΙΑ’ και την προσβεβλημένη Ορθοδοξία.

Ο  Μιχαήλ Κριτόβουλος, είχε προσχωρήσει στο στρατόπεδο των Τούρκων,  και περιγράφει τα γεγονότα ως  υπηκοος  της  Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά  δεν επιτίθεται κατά των Ελλήνων συμπατριωτών του.

Ο (Μιχαήλ;)  Δούκας ήταν  υποστηρικτής της ένωσης των εκκλησιών και τόνιζε  την ανάγκη συνεργασίας του Βυζαντίου με τις δυτικές δυνάμεις . Θαυμάζει  ιδιαίτερα τον Γενουάτη Ιωάννη Ιουστινιάνη, ο οποίος θα υπερασπιστεί την Πόλη  για κάποιο χρονικό διάστημα.

Ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης χωρίς να είναι αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων  στην  ιστορία του ασχολείται με  την Οθωμανική Αυτοκρατορία και όχι με το Βυζάντιο  τονίζοντας την ραγδαία επέκτασή της. Το έργο του  είναι  γενικού χαρακτήρα και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζεται.

Έχουμε βέβαια και Λατινικές πηγές για την Αλωση.

Από αυτές ξεχωρίζει η «Έκκληση προς όλους τους πιστούς του Χριστού» (Ad universos Christifideles de expugnatione Constantinopolis), του καρδινάλιου Ισίδωρου  ο οποίος αιχμαλωτίστηκε  από τους Τούρκους αλλά κατόρθωσε να διαφύγει.

Ο Λεονάρδος ο Χίος, ήταν ο Λατίνος αρχιεπίσκοπος της Λέσβου, και έστειλε μια έκθεση προς τον Πάπα, η οποία παρουσιάζει  τα γεγονότα της Άλωσης ως θεία τιμωρία των Βυζαντινών λόγω της απομάκρυνσής τους από την Καθολική πίστη.

Ο    Νικόλαο Μπάρμπαρο Βενετός στην καταγωγή με  το «Ημερολόγιο της πολιορκίας της Κωνσταντινουπόλεως», περιγράφει μέρα προς μέρα τις συγκρούσεις.

Από την πλευρά των Σλαβικών λαών υπάρχουν οι διηγήσεις των αυτοπτών μαρτύρων από την πλευρά του Οθωμανικού στρατού  Μιχαήλ Κωνσταντίνοβιτς από την Οστρόβιτσα της Σερβίας και του Ρώσο  Νέστορα  Ισκενδέρη.

Τέλος, υπάρχουν και τουρκικές πηγές που παρουσιάζουν τα γεγονότα από την πλευρά  και νικηφόρου Ισλάμ και του εκπροσώπου του, Μωάμεθ Β’.

Τόσο ο Ασίκ Πασαζαντέ, όσο και ο  Νεσρή, στις αφηγήσεις τους παρουσιάζουν επιγραμματικά την πολιορκία και την άλωση και περιγράφουν το πολιτικό κλίμα που επικρατούσε  στην αυλή του σουλτάνου

Ο Tursun Beg  ήταν αυτόπτης μάρτυρας της πολιορκίας και της Άλωσης και αφενός πληροφορεί για τα γεγονότα , αλλά αφετέρου εκφράζει την επίσημη άποψη του Οθωμανικού κράτους για την επικράτηση των Τούρκων απέναντι στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Υπάρχουν βέβαια και άλλες πηγές Ελληνικές ή Μουσουλμανικές που παρουσιάζονται είτε ως ειδήσεις , είτε ως επιστολές , είτε ως θρήνοι αλλά οι σημαντικότερες είναι αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Ας δούμε τώρα συνοπτικά τι περίπου παρουσιάζουν αυτές οι πηγές.

 Το Χρονικόν του Σφραντζή

Ο Γεώργιος Σφραντζής  γεννήθηκε στην Πόλη το 1401 και διετέλεσε γραμματέας  του Μανουήλ Β ‘ και σύμβουλος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, με τον οποίο τον συνέδεε βαθιά φιλία. Αν και δεν πίστευε στην ένωση των εκκλησιών εντούτοις στήριξε  την πολιτική των αυτοκρατόρων των οποίων υπήρξε σύμβουλος. Μετά την άλωση αιχμαλωτίσθηκε μαζί με την οικογένειά του από τους Οθωμανούς και απελευθερώθηκε καταβάλλοντας λύτρα .  Πήγε στην Πελοπόννησο και μετά το 1460 στην Κέρκυρα. Εκεί μένει και το 1468  και γίνεται μοναχός με το όνομα  Γρηγόριος. Πεθαίνει μετά το 1477, οπότε και τελειώνει η αφήγηση του χρονικού του. Το ιστορικό έργο του καλύπτει τα τελευταία χρόνια του Βυζαντίου και τα χρόνια αμέσως μετά την άλωση .

Το χρονικό του Γεωργίου Σφραντζή μας παραδόθηκε σε δύο μορφές, το Chronikon Minus και το Chronikon Majus. Στο Chronikon Minus ο Σφραντζής αφηγείται ουσιαστικά με συντομία τη ζωή του, δηλαδή το χρονικό διάστημα από το 1413 ως το 1477 και με  βεβαιότητα  μπορούμε να το αποδώσουμε στο Σφραντζή ενώ το Chronikon Majus μάλλον είναι άλλου συγγραφέα.

Στο Minus τα ιστορικά της αλώσεως περιγράφονται συνοπτικά σε απλή γλώσσα .

Ο Σφραντζής αναφέρεται αρχικά στις προετοιμασίες του σουλτάνου και στην έναρξη της πολιορκίας και απαριθμεί τις δυνάμεις των αντιπάλων. Έπειτα αναφέρεται απευθείας στα γεγονότα της αλώσεως και του θανάτου του αυτοκράτορα, καθώς  και στις προσωπικές του περιπέτειες. Αργότερα ο Σφραντζής ερευνά τα αίτια της αλώσεως και κατηγορεί παλαιούς  συμμάχους  της αυτοκρατορίας. «Τις των Χριστιανών ή τάχα του βασιλέως της Τραπεζούντος ή των Βλάχων ή των Ιβήρων απέστειλαν ένα οβολόν ή ένα άνθρωπον εις βοήθειαν ή φανερώς ή κρυφίως;» διερωτάται κάπου  χαρακτηριστικά. ; Ή « ποιος πράγματι γνωρίζει απ’ όλους τους άλλους , εκτός από τον Ιωάννη Καντακουζηνό κι εμένα , ότι ο Ιάγκος (Ιωάννης Ουνυάδης) ζήτησε εκ των προτέρων τη Σηλυβρία ή τη Μεσημβρία……κι όταν έγινε ο πόλεμος παραχωρήθηκε σ’ αυτόν η Μεσημβρία κι εγώ συνέταξα το χρυσόβουλλο , ενώ ο γαμπρός του Θεοδοσίου του Κυπρίου το πήγε σ’ εκείνον». Παρακάτω αναφέρει « Ποιος γνωρίζει την πρόταση του Βασιλιά των Καταλανών (Αλφόνσος Ε’ της Αραγωνίας) να του δοθεί η Λήμνος … κι έτσι έγινε».

«Η Σερβία δε μας έστειλε καθόλου χρήματα , αν και από εκεί υπήρχε η ευχέρεια …. Με εξασφαλισμένη μυστικότητα…. Αντιθέτως η Σερβία στάθηκε κοντά στο Σουλτάνο την ώρα που πολιορκούσε την Πόλη , στέλνοντάς του χρήματα και ανθρώπινο υλικό. Αποτέλεσμα να μας χλευάζουν οι Τούρκοι λέγοντάς μας πως ακόμα και η Σερβία ήθελε την εξόντωσή μας».

Τέλος ο Σφραντζής αναφέρεται στις απεγνωσμένες  προσπάθειες του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου από την ημέρα που ανέβηκε στο θρόνο προκειμένου να αποφύγει την Άλωση. Απ’ ότι φαίνεται κρατούσε συχνά σημειώσεις αλλά αυτές είχαν μάλλον χαθεί. Πάντως μάλλον αντιπαθούσε  τον Μέγα Δούκα Λουκά Νοταρά ενώ δείχνει απεριόριστο  σεβασμό στη μνήμη του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.

 Η  αφήγησή του μπορεί να χαρακτηρισθεί τίμια, ζωντανή και πειστική.

ΒΥΖΑΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Μιχαήλ Δούκα

Το έργο του << Ιστορία>> αποτελεί πολύ σημαντική πηγή για την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Δεν γνωρίζουμε ούτε το μικρό  όνομα του ιστορικού  ούτε τον τόπο γέννησής του εικάζεται από την πληροφορία του ίδιου ότι ήταν εγγονός του βυζαντινού αξιωματούχου Μιχαήλ Δούκα ότι και αυτός είχε το ίδιο όνομα.

Το 1421 ο Δούκας υπηρετούσε  ως γραμματέας του γενουάτη ηγεμόνα της Φώκαιας, του Giovani Adorno και  αργότερα συνδέθηκε μάλλον ως γραμματέας με  τη γενουάτικη οικογένεια των Gattilusi.  Επισκέφτηκε την Πόλη αμέσως μετά την Άλωση και είδε το μέγεθος της καταστροφής.

Το έργο του Βυζαντίου Άλωσις περιλαμβάνει μια σύντομη επισκόπηση της ιστορίας από κτίσεως κόσμου (5508 π. Χ.) μέχρι την πρώτη άλωση της Πόλης από τους Λατίνους (1204).

Από το 1341 και μετά παρακολουθεί τα γεγονότα με μεγάλη προσοχή: τις δυναστικές διαμάχες στην Πόλη, αλλά και τις τουρκικές εξελίξεις, την εξάπλωση των Οθωμανών, την μάχη του Κοσσυφοπεδίου (1389), την προετοιμασία της πολιορκίας από το Μωάμεθ, την άλωση και τις συνέπειές της.

Τάσσεται φανερά με την πλευρά των Ενωτικών, θεωρεί ότι η Ένωση έχει σημασία μόνο αν συμβάλλει στη διάσωση του ελληνισμού, περιγράφει το μαρτυρικό θάνατο του ανθενωτικού Λουκά Νοταρά, περιφρονεί  το Γεννάδιο Σχολάριο και κατακρίνει το θρησκευτικό φανατισμό.

Αναφέρεται διεξοδικά στο χτίσιμο του  Rumeli Hisar και στην απάντηση του Μεχμέτ που κατατρόμαξε τους Βυζαντινούς, την κατασκευή της Μπομπάρδας του Ουρβανού και την πρώτη της βολή . Μετά αναφέρεται στα γεγονότα στο εσωτερικό της Πόλης , την άφιξη των Δυτικών και τη λειτουργία που τελέστηκε για την ένωση. Γράφει για τις ανθενωτικές ενέργειες του Γεννάδιου και του Λουκά Νοταρά  και την άφιξη του Ιωάννη Λόγγου Ιουστινιάνη. Περιγράφει τη ναυμαχία  των καραβιών που έρχονταν με προμήθειες , τη νίκη των Ελλήνων αλλά και τη μεταφορά 80 πλοίων των Τούρκων στον Κεράτιο.

Τις προτάσεις για παράδοση και την απάντηση του Αυτοκράτορα.

Αναφέρει επίσης την Κερκόπορτα ,ως παραπόρτι υπόγειο ασφαλισμένο που αποσφραγίστηκε με διαταγή του Βασιλιά για να χρησιμεύσει για αιφνιδιαστικές επιθέσεις. Περιγράφει τα μέρη που τάχθηκαν οι διάφοροι Βυζαντινοί και Δυτικοί άρχοντες και τον τραυματισμό του Ιουστινιάνη αναφέροντας και σχετική προφητεία του Ιερεμία.. Επίσης  περιγράφει το θάνατο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου ως απλού στρατιώτη και τις σφαγές που ακολούθησαν. Λέει πως το κεφάλι του Αυτοκράτορα που παρουσιάστηκε από δύο στρατιώτες αφού αναγνωρίστηκε , αφέθηκε αρχικά πάνω σε κίονα και μετά αφού ταριχεύθηκε μεταφέρθηκε σε Περσία , Αραβία και άλλες χώρες ως απόδειξη του θριάμβου του. Περιγράφει διεξοδικά το τέλος του Λουκά Νοταρά και των γιων του   και θρηνεί για το χαλασμό της Πόλης.

Όσον αφορά τις πηγές του Δούκα, αυτές, όπως ομολογεί ό ίδιος, προέρχονται από πρώτο χέρι, καθώς αμέσως μετά την Άλωση, πήγε στην Πόλη και συνομίλησε με πολλούς πρωταγωνιστές, Έλληνες άλλα και Τούρκους.

Η Ιστορία σώζεται σε χειρόγραφο κώδικα της Παρισινής Βιβλιοθήκης από το 15ο έως το 16 αιώνα και σε μια ιταλική μετάφραση του 15ου αιώνα και μια ελληνική μεταγλώττιση από κώδικα του 18ου αιώνα.

ΛΑΟΝΙΚΟΣ ΧΑΛΚΟΚΟΝΔΥΛΗΣ

Γεννήθηκε στην Αθήνα γύρων στο 1430, το 1447 ήταν στο Μυστρά ως μαθητής του Πλήθωνα, ήταν παρών το 1466 κατά την εκπόρθηση από τον Μουράτ Β΄ του τείχους του Εξαμιλίου  στον Ισθμό και μάλλον συνόδευσε τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο στο ταξίδι του στην Πόλη μετά την ανάρρησή του στο θρόνο  Μετά την  Άλωση και πτώση και του Μυστρά πρέπει να κατέφυγε στην Κρήτη ή στην Ιταλία. Στην τελευταία φάση της πολιορκίας της Πόλης  δεν πρέπει να ήταν παρών, γιατί και οι περιγραφές του δεν έχουν πολλές λεπτομέρειες, αλλά απουσιάζουν και οι χρονολογικές αναφορές. Αναφέρει την κατασκευή του φρουρίου  Ρούμελι Χισαρ στο Βόσπορο, την αποστολή τουρκικού στρατιωτικού σώματος για την αποτροπή βοήθειας από τον Μυστρά, δίνει ιδιαίτερη σημασία στο τουρκικό πυροβολικό και ιδιαίτερα στο μεγάλο κανόνι (την μπομπάρδα) και τον κατασκευαστή της Ουρβανό , αναφέρει τα ονόματα των Στρατηγών του Μεχμέτ Β’ (Καρατζάς Πασάς, Ζαγανός Πασάς) περιγράφει τα τείχη της Πόλης  και τις μάχες γύρω από αυτά ,περιγράφει   χωρίς πολλές λεπτομέρειες τις ναυμαχίες που έγιναν κατά την πολιορκία της Πόλης .Αναφέρεται σε προτάσεις ειρήνης που διατύπωσε κάποιος Ισμαήλ γιος του άρχοντα της Σινώπης και τελικά στην Άλωση με τον τραυματισμό του Ιουστινιάνη Λόγγου ,  τον θάνατο του Πρίγκιπα Ορχάν , την αιχμαλωσία του Λουκά Νοταρά και το θάνατο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου που όπως λέει σκοτώθηκε ως απλός στρατιώτης και ένας γενίτσαρος έφερε το κεφάλι του στο Σουλτάνο για να ανταμειφθεί. Αναφέρει επίσης την εκτέλεση του Βενετού Βαΐλου  Girolamo Minotto.

Πιθανόν γνώριζε την αφήγηση του Δούκα και ίσως είχε πρόσβαση σε τουρκικές πηγές

Ο Μιχαήλ Κριτόβουλος, ο Ιμβριος,

 με το έργο του Ιστορίαι αναφέρεται και αυτός στα γεγονότα της Αλώσεως. Γεννήθηκε στην Ίμβρο αλλά έζησε και μορφώθηκε στην Κωνσταντινούπολη.. Στην Ίμβρο επέστρεψε  το 1456 ως ύπατος αρμοστής του νησιού με εντολή του σουλτάνου. Έμεινε εκεί μέχρι το 1466 μέχρι  την κατάκτηση του νησιού από τους Βενετούς.  Μετά  θα φύγει για την Πόλη στην οποία και θα εγκατασταθεί. Τα στοιχεία που έχουμε από κει και πέρα για τη ζωή του είναι ελάχιστα.

Ο Κριτόβουλος άρχισε να γράφει το έργο του αμέσως μετά την Άλωση, σίγουρα πριν το καλοκαίρι του 1453 και το  ολοκλήρωσε το φθινόπωρο του 1461. Αφού το  επεξεργάστηκε το φθινόπωρο του 1467 το αφιέρωσε στο σουλτάνο.

 Κεντρικό θέμα είναι η οριστική καταστροφή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Οθωμανούς Τούρκους και η επικράτηση των Οθωμανών. Επαινεί το Σουλτάνο για το ενδιαφέρον που έδειξε για την Πόλη έτσι ώστε να είναι αντάξια για Πρωτεύουσα της νέας αυτοκρατορίας και παραθέτει μια σειρά από λεπτομέρειες που δεν υπάρχουν σε άλλες ιστορικές πηγές.

Το έργο του όμως προς μεγάλη του απογοήτευση δεν άρεσε ιδιαίτερα στο σουλτάνο. Βέβαια το έργο του μιας και εγκωμιάζει το Σουλτάνο αντιμετωπίστηκε με επιφύλαξη αν όχι με καχυποψία αλλά οι περιγραφές του δεν υστερούν σε αξία ως μα σημαντική ιστορική πηγή.

Είναι γραμμένο σε ύφος κατά μίμηση του Θουκυδίδη του οποίου ακολουθεί την μεθοδολογία. Έτσι  παρεμβάλλει και δυο δημηγορίες κατά το πρότυπο του Θουκυδίδη τις οποίες εκφωνεί ο σουλτάνος, την πρώτη λίγο πριν ξεκινήσει η πολιορκία και τη δεύτερη λίγο πριν την τελική επίθεση. Στο τέλος συγκρίνει την Άλωση της Πόλης με την άλωση της Τροίας , της Βαβυλώνας, της Καρχηδόνας και της Ιερουσαλήμ. Συμπεραίνει τελικά πως η καταστροφή της Πόλης δεν μπορεί να συγκριθεί με καμία άλλη.

  Ξεκινά από την Άνοιξη του 1452 και αφού μιλά για την επιθεώρηση του στενού του Βοσπόρου από τον Μεχμέτ Β’ περιγράφει διεξοδικά το κτίσιμο του φρουρίου Ρουμελί Χισάρ , τον εξοπλισμό του με κανόνια  και την αποστολή του να αποκλείσει την Πόλη από το Βορρά. Σημειώνει την απόλυτη αδυναμία της Πόλης σε σχέση με άλλες πολιορκίες, τις προλήψεις και δεισιδαιμονίες που παρουσιάζονταν στην Βασιλεύουσα αλλά και τις έντονες προετοιμασίες των Βυζαντινών.Περιγράφει με θαυμασμό το στόλο των Τούρκων υπό τον  (Baltaoglou) Παλτόγλη και τον ανεβάζει σε 250 πλοία ενώ το στρατό σε 300.000 μάχιμους άνδρες. Μιλά για την άφιξη του Ιουστινιάνη με θαυμασμό και  τις προτάσεις παράδοσης του Σουλτάνου , όπως επίσης και την άρνηση των Ρωμαίων  (Βυζαντινών) να παραδώσουν την Πόλη. Μετά την παράταξη των Οθωμανών μιλά εκτενώς για τον τρόπο που προσπαθούσαν οι πολιορκημένοι να μειώσουν τις ζημιές που προξενούσε η Μπομπάρδα του Ουρβανού. Στη συνέχεια αναφέρει την μεταφορά των καραβιών στον Κεράτιο , την απελπισία των Βυζαντινών και τα παράξενα σημάδια που έδειχναν την επερχόμενη καταστροφή.  Περιγράφει την τελική μάχη, τον τραυματισμό του Ιουστινιάνη (Ιουστίνο τον ονομάζει) , τον θάνατο του Κωνσταντίνου , τη λεηλασία και τη σφαγή που ακολούθησε. Εγκωμιάζει ιδιαίτερα τον Κωνσταντίνο για τον χαρακτήρα του , τη σοφία , την παλληκαριά και την αυταπάρνηση που επέδειξε.

Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΚΑΡΔΙΝΑΛΙΟΥ ΙΣΙΔΩΡΟΥ

Με αφορμή την άλωση ο Καρδινάλιος Ισίδωρος,έγραψε τέσσερες επιστολές στα λατινικά και δύο προς τον Πάπα Νικόλαο V, μία προς τον συμπατριώτη του Καρδινάλιο Βησσαρίωνα και μία προς τους απανταχού χριστιανούς. Ο Ισίδωρος, Βυζαντινός και ο ίδιος, είχε έρθει στην Κωνσταντινούπολη περί τα τέλη Οκτωβρίου του 1452 προκειμένου να παραστεί ως παπικός λεγάτος στην ενωτική λειτουργία που θα ελάμβανε χώρα στις 12 Δεκεμβρίου στην Αγία Σοφία.

Ξεκινά την αφήγησή του από το Μάη του 1452 που ξεκίνησε από τη Ρώμη και μετά έξι μήνες έφτασε στην Πόλη η οποία ήταν ήδη αποκλεισμένη. Περιγράφει τις σχολαστικές ετοιμασίες των Τούρκων και του Σουλτάνου τους που πιστεύει πως θέλει να υποτάξει όλη την οικουμένη και τον αποκαλεί παράφρονα. Εντυπωσιάζεται από την καθέλκυση των πλοίων στον Κεράτιο και τη γέφυρα που έφτιαξαν οι Τούρκοι και πηγαίνοντας στην 29η Μαΐου περιγράφει την εισβολή των Τούρκων και το θάνατο του Αυτοκράτορα. Το κεφάλι του προσφέρεται στο Σουλτάνο και αυτός αφού το καθυβρίζει το στέλνει ως τρόπαιο στην Ανδριανούπολη , ενώ για τον Ιουστινιάνη αναφέρει πως πολλοί τον κατηγορούν ως υπαίτιο της Άλωσης. Περιγράφει και αυτός τις σφαγές και τις λεηλασίες και εξορκίζει όλους τους Δυτικούς να συντρίψουν τους άπιστους καθώς αυτοί ετοίμαζαν όπως λέει απόβαση κατά της Δύσης. Σημειώνει τη φιλοδοξία του Μεχμέτ Β’ και λέει πως έβαλε να του διαβάζουν καθημερινά τη ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου στα Αραβικά , τα Ελληνικά και τα Λατινικά.

Η επιστολή του Λεονάρδου της Χίου

Πολύτιμη ως μαρτυρία είναι και η επιστολή του Λεονάρδου του Χίου. Σ’ αυτήν επιστολή ο Λεονάρδος απευθύνεται στον Πάπα Νικόλαο .Αρχικάμιλά για  τους λόγους που τον ώθησαν να γράψει αυτή την επιστολή και αφού κατηγορεί τους Έλληνες για το ζήτημα της ένωσης των εκκλησιών αναφέρει τα γεγονότα της πολιορκίας  της Πόλης από τους Τούρκους μην παραλείποντας να κατηγορεί τους Χριστιανούς για συνεργασία με τον Μεχμέτ. Μιλά με θαυμασμό για την μπομπάρδα και τα αποτελέσματά της αλλά και για την άφιξη του Ιουστινιάνη τον οποίο επαινεί.

Αναφέρεται στην άφιξη των τεσσάρων πλοίων με τρόφιμα και στρατιώτες και σώζει τα ονόματα των πλοιάρχων. Μαουρίτσιο Καττανέο, Ντομίνικο ντε Νοβαρία , Μπαπτίστα  ντε Φελιτσιάνο και Φραγκίσκους Λεκανέλλα που διοικούσε το αυτοκρατορικό πλοίο.

Πρόκειται μάλλον για τον περίφημο Φλαντανελά που ήταν Δυτικός μάλλον Γενουάτης και πρωταγωνίστησε σ’ αυτή τη ναυμαχία.

Κατηγορεί τους Γενουάτες ως δειλούς και πονηρούς  και τους Έλληνες πως δεν βοήθησαν τον Αυτοκράτορα.

Ο Λεονάρδος μας δίνει μεγάλο αριθμό ονομάτων μαχητών και από τις δύο πλευρές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι Theodorus Caristino, Theophilus Graecus Palaeologo, Chirluca από τους Βυζαντινούς, οι Mauritius Cataneus, Catarinus Contareno, Hieronymus Italianus, Leonardus de Langasco από τους Δυτικούς, οι Zaganus, Calilbasciae, Thuracan από τους Οθωμανούς.

Περιγράφει τον τραυματισμό του Ιουστινιάνη (Johannes Longus de Justinianorum ) κάτω από τη μασχάλη , την αποχώρησή του από πανικό την οποία ψέγει  , την εισβολή των Τούρκων και το θάνατο του Αυτοκράτορα.

Στις τρεις επόμενες μέρες η Πόλη ήταν έρμαιο των Τούρκων με σφαγές , λεηλασίες , καταστροφές . Ο Λεονάρδος κλείνει την επιστολή κατηγορώντας τους Γενουάτες και εκλιπαρώντας τον Πάπα να τιμωρήσει την αδικία που υπέστησαν οι Χριστιανοί.

Το Ρωσικό Χρονικό του Νέστορα Ισκεντέρη

Το σλαβικό χρονικό, ή  Ρωσικό Χρονικό, αποδόθηκε σε κάποιον Νέστορα Ισκενδέρη ( Nestor Iskander ή Iskender ), ο  οποίος δεν γνωρίζουμε αν υπήρξε πραγματικά

Στον  χειρόγραφο  του Ρωσικού Χρονικού, στον κωδ. αρ. 773 της Λαύρας του Αγίου Σεργίου στη Ρωσία, που χρονολογείται στις αρχές του ΙΣΤ’ αιώνα, υπάρχει μικρό βιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα. Αν αυτό είναι αληθινό , τότε ο συγγραφέας του λεγομένου Ρωσικού Χρονικού ήταν κάποιος χριστιανός ρωσικής πιθανόν καταγωγής, που κατά δήλωσή του τον είχαν απαγάγει σε μικρή ηλικία οι Οθωμανοί και τον εξισλάμισαν παρά τη θέλησή του.

Ο Νέστορ Ισκενδέρ υπηρέτησε στο στράτευμα του σουλτάνου ως μωαμεθανός και έλαβε μέρος σε πολλές εκστρατείες και στην πολιορκία της Πόλης. Προσπαθούσε να αποφεύγει τις φονικές μάχες με σκοπό να αποδράσει και να ξαναγίνει Χριστιανός. Φαίνεται πως την επιδίωξή του αυτή κάποτε την έκανε πράξη και διέφυγε προς τη Ρωσία, όπου και κυκλοφορήθηκε η αφήγησή του. Ο Ισκενδέρης, όπως ο ίδιος λέει, σημείωνε από το σουλτανικό στρατόπεδο τα τεκταινόμενα περί την Πόλη και μετά την άλωση είχε την ευκαιρία να εμπλουτίσει τις σημειώσεις του και με πληροφορίες από πρώην υπερασπιστές της που είχαν επιβιώσει.

Το Ρωσικό Χρονικό του Νέστορα Ισκενδέρη είναι ένα μεγάλο κείμενο. Σκοπός του είναι να καταγράψει τα γεγονότα της πολιορκίας και της άλωσης.

Ξεκινά με  την ίδρυση της Κωνσταντινουπόλεως από τον Μέγα Κωνσταντίνο και στη συνέχεια αρχίζει η λεπτομερής περιγραφή της πολιορκίας και κυρίως των μαχών και των εφόδων. Αναφέρεται σε προτάσεις ειρήνης που κατ’ αυτόν έστειλαν οι Βυζαντινοί και στην πρόταση του Σουλτάνου να φύγουν και να πάνε στην Πελοπόννησο.Περιγράφονται τα τραγικά γεγονότα της αλώσεως και οι λεηλασίες που ακολούθησαν, κατόπιν η είσοδος του Μωάμεθ στην Πόλη, η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε ισλαμικό τέμενος και η τύχη του νεκρού του τελευταίου αυτοκράτορα.  Ο Ισκεντέρης αναφέρει πως κάποιος Σέρβος έφερε το κεφάλι του Αυτοκράτορα στον Σουλτάνο. Αυτός αφού το κοίταξε το έδωσε στον Πατριάρχη να το χρυσώσει και να το ασημώσει και να το φυλάξει όπως αυτός νόμιζε. Η Πατριάρχης το έκλεισε σε χρυσό σκεύος και την έκρυψε στη μεγάλη εκκλησία κάτω από την Αγία Τράπεζα. Κάποιοι άλλοι πήραν το σώμα του Αυτοκράτορα και το έθαψαν στο Γαλατά. Επίσης γίνεται λόγος για τη «Ρήγισσα» που έψαχναν εναγωνίως οι Τούρκοι και δεν την βρήκαν γιατί σύμφωνα με το χρονικό φυγαδεύτηκε με καράβι. Επρόκειτο ίσως για τη μεγάλη Δούκισσα Άννα Νοταρά που φημολογείται πως είχε παντρευτεί ο Κωνσταντίνος  Η αφήγηση κλείνει με την παράθεση χρησμών για την ανάκτηση της Πόλεως και το διωγμό των Οθωμανών και με το σύντομο βιογραφικό σημείωμα του Ισκενδέρη.

Ο  Ισκενδέρης φαίνεται πως είναι πιστός χριστιανός και στο κείμενό του παραθέτει συνεχώς από την αρχή χρησμούς και θρύλους. Ο αετός που βλέπει ο Μεγας Κωνσταντίνος να συμπλέκεται με ένα φίδι , η  μεγάλη πύρινη φλόγα που βγαίνει από τα παράθυρα του τρούλου της Αγίας Σοφίας και ανεβαίνει για να χαθεί στους ουρανούς και η καταρρακτώδης βροχή την τελευταία νύχτα .

Σ το τέλος του κειμένου γίνεται και αναφορά στους χρησμούς για το ξανθό γένος, που θα απαλλάξει την Πόλη από τους άπιστους.

Ο Ισκενδέρης αναφέρει και περιγράφει στο έργο του τις πολιορκητικές μηχανές των Οθωμανών και κυρίως την ουγγρική μπομπάρδα.

Το Ρωσικό Χρονικό  μπορεί να μην είναι απολύτως αξιόπιστη πηγή αλλά είναι ιδιαίτερα σημαντικό , με τις τόσες λεπτομέρειες που μας παραδίδει για τις θέσεις του στρατεύματος, τον οπλισμό, τις εφόδους και το κλίμα που επικρατούσε στις τάξεις των

Το Ημερολόγιο του Νικολό Μπάρμπαρο

Ο Ενετός γιατρός  Νικολό Μπάρμπαρο κατέγραψε το χρονικό  της άλωσης στο Ημερολόγιό του, το οποίο μας παραδίδεται επεξεργασμένο από τον ίδιο μετά την άλωση υπό τον τίτλο Giornale dell ‘ assedio di Costantinopoli . Ο Νικολό Μπάρμπαρο κρατούσε λεπτομερείς σημειώσεις σχεδόν μέρα παρά μέρα και έτσι είναι αρκετά ακριβής στις ημερομηνίες που μας παραδίδει. Στο κείμενό του περιγράφονται τα γεγονότα της πολιορκίας και οι αψιμαχίες σε στεριά και θάλασσα.

Η άλωση περιγράφεται επιγραμματικά, ενώ αναφέρονται αρκετά για τις σφγαγές και βιαιότητες που ακολούθησαν όπως και  την προσπάθεια των Δυτικών και  των Βενετών να διαφύγουν. Το Ημερολόγιο κλείνει με έναν κατάλογο ονομάτων ευγενών και πολεμιστών που πολέμησαν ή έχασαν τη ζωή τους. Επίσης αναφέρεται στην τραγική κατάληξη ενός gran baron greco» – μάλλον του Λουκά Νοταρά.

Ο Μπάρμπαρο φωτίζει ιδιαίτερα στην περιγραφή του τα όσα διαδραματίστηκαν στη θάλασσα. Περιγράφει με λεπτομέρεια  την αλυσίδα  ( cadena ) που έφραζε την είσοδο του Κερατίου, τη διαπεραίωση τμήματος του οθωμανικού στόλου από το Βόσπορο στον Κεράτιο. Ακόμη αναφέρεται εκτενώς στα κανόνια του σουλτάνου  και, όπως είναι φυσικό, στη μεγάλη και εντυπωσιακή μπομπάρδα ( bombarda grossa ) ιδιαιτέρως. Μεγάλο μέρος στης αφήγησής του αφιερώνει ο Μπάρμπαρο στους Δυτικούς υπερασπιστές της Πόλεως, στην έλευση του άρχοντα Ιουστινιάνη ( Zuan Zustignan Zenovexe ), στις θέσεις που ανέλαβαν να υπερασπισθούν οι Βενετοί ευγενείς, στο φόβο που ένοιωθαν όλοι οι Δυτικοί για τα πλοία τους ( una gran paura [ per  la nostra armada ), αλλά και αντιμετωπίζοντας τους άγριους γενίτσαρους ( janissari ), καθώς επίσης και στις προσπάθειες των Δυτικών να διαφύγουν μετά την άλωση.

Σε αρκετά σημεία φαίνεται η αντιπάθεια του Μπάρμπαρο για τους Γενουάτες.

Χα ρακτηριστικά τους αποκαλεί i Zenovexi de Pera, nemigi de la fede cristiana και i maledetti Zenovexi de Pera rebeli de la fede cristiana. Ενδιαφέρουσες είναι και οι προσφωνήσεις των δύο πρωταγωνιστών της πολιορκίας. Ο σουλτάνος αποκαλείται με κάποια ειρωνεία signor Turco ή απαξιωτικά perfido Turco και Turco pagan, ενώ ο Βυζαντινός αυτοκράτορας serenissimo imperador Constantin.

Με τιμή

Γρηγόρης Γιοβανόπουλος

Δάσκαλος

Δ/ΝΤΗΣ 7ου ΔΗΜΟΤΙΚΟΎ ΣΧΟΛΕΊΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

MSc of Science in Manaagement

& Organization of Educational Units

ΔΙ.ΠΑ.Ε.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ

  • ΕΑΛΩ Η ΠΟΛΙΣ ,ΤΟ ΛΥΚΟΦΩΣ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ.
  • ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Η ΑΛΩΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ.
  • 1453 ΕΝΑ ΑΓΝΩΣΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ, ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ Ο ΧΙΟΣ Η ΑΦΗΓΗΣΗ ΕΝΟΣ ΑΥΤΟΠΤΗ ΜΑΡΤΥΡΑ.
  • 1453 ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ.
  • ΕΑΛΩ Η ΠΟΛΙΣ , ΜΙΧΑΗΛ ΔΟΥΚΑ, ΝΙΚΟΛΟ ΜΠΑΡΜΠΑΡΟ, ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΦΡΑΝΤΖΗ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΒΕΡΓΙΝΑ.
  • ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ , ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ,

τ . Θ.

G.SCHLUMBERGER, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ ,ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΚΑΙ  ΑΛΩΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *