Γράφει ο Γρηγόρης Γιοβανόπουλος
(Σεπτέμβρη του 2016 δημοσιεύτηκε το παρακάτω κείμενο. Τα γεγονότα στο Αφγανιστάν φέρνουν πάλι στη μνήμη μας την κακοτράχαλη εκείνη γωνιά της γης που μεγαλούργησε για αιώνες ο Ελληνισμός. Ακόμη και σήμερα το νόμισμα του Αφγανιστάν «μιλά» για την άγνωστη εκείνη εποποιία των Ελλήνων).
Αφιερώνεται στο Μιχάλη Χαραλαμπίδη
Στις 1 Οκτωβρίου του 331π.Χ. στα Γαυγάμηλα, ένα Χωριό κοντά στα αρχαία Άρβηλα, τη σημερινή πόλη Ερμπίλ του βορείου Ιράκ πλησίον της Μοσούλης , τα στρατεύματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου νικούν την κολοσσιαία στρατιά που συγκέντρωσε ο Δαρείος ο Γ’ ο Κοδομανός και ουσιαστικά καταλύουν την Περσική δυναστεία των Αχαιμενιδών.
Το αριστερό άκρο της περσικής στρατιάς κάλυπτε ο Σατράπης της Βακτριανής Βήσσος με τους σκληροτράχηλους ιππείς του. Μετά την μάχη και την ήττα του ο Δαρείος διέφυγε προς τις ανατολικές σατραπείες όπου και δολοφονήθηκε από το Βήσσο , ο οποίος ανακηρύχτηκε Βασιλιάς με το όνομα Αρταξέρξης Δ’. Ο Αλέξανδρος αφού κυριεύει τις μεγάλες πόλεις του Περσικού κράτους Βαβυλώνα , Σούσα , Περσέπολη , Εκβάτανα , αποφασίζει να εισβάλει στη Βακτριανή για να τιμωρήσει το Βήσσο ως διάδοχος του δολοφονημένου Μεγάλου Βασιλιά.
Η εκστρατεία αυτή που διήρκεσε τρία χρόνια (330 π.Χ.- 327 π.Χ.) ήταν ιδιαίτερα σκληρή και υπαγορεύτηκε βέβαια εκτός από το πρόσχημα της εκδίκησης του φόνου του Δαρείου , από γεωστρατηγική σκοπιμότητα. Έπρεπε να ελεγχθεί το κομβικό αυτό σημείο της Κεντρικής Ασίας και να επαναβεβαιωθεί η κυριαρχία του νέου μεγάλου Βασιλιά.
Στα τρία αυτά χρόνια της επικίνδυνης εκστρατείας έγιναν πολλά πολεμικά αλλά και πολιτικά γεγονότα που δεν θα αναλυθούν στο σημερινό κείμενο. Εκεί παντρεύτηκε τη Ρωξάνη κόρη του τοπικού πολέμαρχου Οξυάρτη. Εκεί προκειμένου να εδραιώσει την κυριαρχία του ίδρυσε πολλές πόλεις σε κομβικά σημεία που τις επάνδρωσε με Έλληνες από τη Μακεδονία αλλά και μισθοφόρους. Οι πόλεις αυτές είχαν ρόλο στρατιωτικό αλλά και εμπορικό και οικονομικό και πολιτικό. Ήταν χτισμένες σε εκβολές ή συμβολές ποταμών ,σε εύφορες κοιλάδες , σε σταυροδρόμια εμπορικών δρόμων.
Αυτές οι πόλεις θα αποτελέσουν το εργαλείο για την εξάπλωση του Ελληνισμού, τη συνύπαρξη Ελλήνων και ντόπιων αλλά και τη συγχώνευση των λαών. Η γεωργία , το εμπόριο, η άρδευση , οι συγκοινωνίες θα αναπτυχθούν μέσω αυτών των πόλεων. Οι πόλεις αυτές ακολουθούν το πολεοδομικό σύστημα των Ελληνικών πόλεων με δρόμους , αγορά Γυμνάσιο, παλαίστρα , στάδιο , θέατρο αλλά και το πολιτειακό σύστημα με Βουλή δικαστήρια , τόπους συνελεύσεων για τους πολίτες. Εξελίχτηκαν σε αστικά κέντρα και συντέλεσαν στην ακμή των τοπικών κοινωνιών .
Ο Αλέξανδρος έφυγε από τη Βακτριανή, αφήνοντας ως Σατράπη τον Αμύντα του Νικολάου, την άνοιξη του 327 π.Χ. για την Ινδική εκστρατεία και δεν ξαναγύρισε ποτέ στην σκληρή αυτή χώρα.
Η παρακαταθήκη όμως που άφησε επέζησε για πολλά χρόνια και θα είναι το θέμα του παρόντος κειμένου ως συνέχεια παλαιοτέρου με τον τίτλο «ΟΙ ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ» που αναφερόταν στα κατορθώματα του Μένανδρου του Μέγα που κατέκτησε τη μισή Ινδία φτάνοντας στις όχθες του Γάγγη .
Ο μεγάλος μας Ποιητής Κ. Καβάφης στο ποίημα του:
«στα 200 π.Χ. γράφει…..Στα 200 π.X. «Aλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες……..
Κι απ’ την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία, την νικηφόρα, την περίλαμπρη, την περιλάλητη,
την δοξασμένη ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά, την απαράμιλλη:
βγήκαμ’ εμείς· ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας. Εμείς· οι Aλεξανδρείς, οι Aντιοχείς, οι Σελευκείς, κ’ οι πολυάριθμοι επίλοιποι Έλληνες Aιγύπτου και Συρίας,κ’ οι εν Μηδία, κ’ οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι.Με τες εκτεταμένες επικράτειες,με την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών.Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιάώς μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ώς τους Ινδούς.
Ο Αλέξανδρος άφησε την τελευταία του πνοή στη Βαβυλώνα στις 28 του μηνός Δαισίου (13 Ιουνίου) του έτους 323 π.Χ. ίσως από ελώδεις πυρετούς, ή τύφο, ή δηλητηριασμένος όπως αναφέρει τη φήμη ο Αρριανός και πέρασε στην αθανασία αφού το όνομά του ακόμη και σήμερα προξενεί θαυμασμό σε Έλληνες και ξένους αλλά και στους λαούς που εκείνος κατέκτησε αρκετοί από τους οποίους περηφανεύονται πως είναι απόγονοι του.
Αν ζούσε είναι σίγουρο πως η ανήσυχη φύση του θα τον έσπρωχνε σε νέες κατακτήσεις αυτή τη φορά προς τη Δύση. Κατά το Διόδωρο , μετά το θάνατό του βρέθηκαν ορισμένες σημειώσεις του «τα Υπομνήματα» που έδειχναν τα σχέδιά του για τον περίπλου της Αραβίας και την επέκταση προς τη Δύση. Κανείς δεν ξέρει μέχρι που…..
Μετά το θάνατό του οι τεράστιες κατακτήσεις του έγιναν τρόπαια που διεκδικούσαν οι στρατηγοί του με αιματηρούς και αδελφοκτόνους πολέμους. Μόνο μετά από 20 περίπου χρόνια και μετά τη μάχη στην Ιψό (301 π.Χ.) της Φρυγίας θα δοθεί μια βιώσιμη λύση καθώς η αυτοκρατορία θα χωριστεί σε τέσσερα κράτη. Ο Πτολεμαίος θα πάρει την Αίγυπτο, ο Κάσσανδρος τη Μακεδονία , ο Λυσίμαχος τη Θράκη και μέρος της Μ. Ασίας και ο Σέλευκος Νικάτωρ τη Συρία και τις ασιατικές Σατραπείες.
Η περιοχή που θα εξετάσουμε ανήκε αρχικά στο κράτος των Σελευκιδών.Όταν έγινε γνωστό στις ανατολικές Σατραπείες πως ο Αλέξανδρος δεν ζούσε πια, σημειώθηκε εξέγερση στη Βακτρία από τους Έλληνες αποίκους οι οποίοι ήθελαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Η δύναμή τους ήταν ιδιαίτερα σημαντικοί καθώς συγκεντρώθηκαν περίπου 20.000 πεζοί και 3.000 ιππείς. Η επέμβαση όμως του Σατράπη της Μηδείας Πείθωνα τον οποίο έστειλε ο «επίτροπος του βασιλιά» Περδίκκας κατέστειλε το κίνημα και οι άποικοι επέστρεψαν στις πόλεις τους.
Από των αριθμό των πολεμιστών που συγκεντρώθηκαν αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος της Ελληνικής παρουσίας στην περιοχή.
Το 321 π.Χ. στην ανακατανομή που έγινε στον Τριπαράδεισο, η Σατραπεία δόθηκε στον Κύπριο Στασάνορα που τη διοίκησε για μια 20ετία περίπου με ιδιαίτερη επιτυχία. Οι χωριστικές τάσεις βέβαια μάλλον υπόβοσκαν καθώς όταν ο Σέλευκος το 306 π.Χ. θέλησε να προσαρτήσει τη Βακτριανή στο απέραντο κράτος του ο Στασάνωρ επαναστάτησε.
Ο Σέλευκος τότε ξεκίνησε μια εκστρατεία για να επιβεβαιώσει την κυριαρχία του στις ανατολικές επαρχίες και την Ινδία. Το 306 π.χ. έφτασε στη Βακτρία και με μεγάλη δυσκολία κατόρθωσε να υποτάξει τον Στασάνορα. Η κατάσταση όμως στην Ινδία ήταν κατά πολύ χειρότερη καθώς αμέσως μετά την αναχώρηση του Αλεξάνδρου δημιουργείται η Αυτοκρατορία των Μωριέων ( Maurya) από το Σανδρόκοττο ( Canrdragupta) ο οποίος είχε γνωρίσει τον Αλέξανδρο και είχε εντυπωσιαστεί από την προσωπικότητά του που λέγεται πως τον τιμούσε σαν θεό.
Είκοσι χρόνια περίπου μετά τον Αλέξανδρο Ελληνικός στρατός έφτασε ξανά στην Ινδία. Όταν όμως ο Σέλευκος αντίκρισε τον κολοσσιαίο στρατό των Ινδών με τους 9.000 πολεμικούς ελέφαντες όπως αναφέρουν οι χρονικογράφοι , προτίμησε να διαπραγματευτεί με τον Σανδρόκοττο και αφού του παραχώρησε τα εδάφη κατά μήκος του Ινδού , πήρε το δρόμο της επιστροφής παίρνοντας ως αντάλλαγμα 500 ελέφαντες τους οποίους χρησιμοποίησε για να κερδίσει τη μάχη της Ιψού.
Ο Σέλευκος διατήρησε φιλικές σχέσεις με τους Ινδούς για πολλά χρόνια. Εγγονός του Σανδρόκοττου ήταν ο περίφημος Ασόκα στον οποίο οφείλουμε της επιγραφές που βρέθηκαν το 1958 στην Αλεξάνδρεια της Αραχωσίας (σημερινό Κανταχάρ του Αφγανιστάν), γραμμένες στα Ελληνικά και τα Αραμαϊκά. Αυτό αποδεικνύει πως οι Έλληνες της Βακτρίας δεν αποτελούσαν μια ασήμαντη μειοψηφία αλλά μια νέα Ελλάδα, μια δεύτερη ελληνική πατρίδα.
Τα προβλήματα όμως του τεράστιου κράτους των Σελευκιδών έκαναν τελικά τους Έλληνες της Βακτρίας να προσκολληθούν στις παραδόσεις , τα ήθη και τα έθιμα του Ελληνισμού. Οι επιγραφές του Ασόκα αποδεικνύουν τη ζωτικότητα του πολιτισμού τους και τα νομίσματα των μετέπειτα Βασιλέων τους , την πολιτική και στρατιωτική τους δύναμη.
Όμως αυτή η προσκόλληση στις παραδόσεις του Ελληνισμού δεν σήμαινε πως οι σχέσεις με το ντόπιο στοιχείο ήταν εχθρικές. Απεναντίας υπήρχε ένα δέσιμο μεταξύ τους και μια ειρηνική συνύπαρξη , καθώς καταλάβαιναν πως δεν μπορούσαν να περιμένουν τίποτα από τους Σελευκίδες που σύρονταν από τον έναν πόλεμο στον άλλο και που θα χρησιμοποιούσαν τον πλούτο της χώρας για τα δικά τους «μακρινά πλέον» συμφέροντα.
Αφήστε μια απάντηση