Γράφει ο Γρηγόρης Γιοβανόπουλος
(Συνέχεια από το Α΄Μέρος κλικ ΕΔΩ)
Το Χειμώνα του 1451 που ο Μωάμεθ άρχισε να ανεγείρει στην ευρωπαϊκή ακτή του Βοσπόρου το κάστρο Μπογαζ Κεσεν (ο κόφτης των στενών) το σημερινό Ρουμελί Χισάρ ακριβώς απέναντι από το κάστρο Αναντολού Χισάρ (που πρώτα λέγονταν Γκιουζελτσεχισάρ ,Όμορφο Κάστρο) που είχε χτίσει ο προπάππος του Βαγιαζήτ Α΄ ,δεν υπήρχε πλέον καμία αμφιβολία για τις προθέσεις του.
Όταν οι Βυζαντινοί διαμαρτυρήθηκαν ο Μεχμέτ Β΄ απάντησε σύμφωνα με το Μιχαήλ Δούκα : « Εγώ δεν παίρνω τίποτα από την Πόλη. Πέρα από την τάφρο ούτε είχε ούτε απέκτησε κάτι. Ακόμη και αν χτίσω φρούριο μπροστά στην ιερή πύλη δεν έχετε το δικαίωμα να με εμποδίσετε.Όλα τα φρούρια που είναι ανατολικά της εισόδου … και όσα βρίσκονται δυτικά είναι στην εξουσία μου και δεν έχουν δικαίωμα οι Έλληνες να τα κατοικήσουν …………..φύγετε και πέστε στον Βασιλιά σας ότι ο τωρινός Σουλτάνος δεν μοιάζει με τους προηγούμενους . Όσα δεν μπόρεσαν να τα κάνουν αυτοί θα τα κάνει αυτός και όσα δεν ήθελαν αυτός τα θέλει και θα τα πραγματοποιήσει. Και όποιος απεσταλμένος του Βασιλέα έρθει άλλη φορά για την υπόθεση αυτή θα γδαρθεί».
Ένα χρόνο πριν από την άλωση η κατάσταση στην Πόλη ήταν δραματική. Στο ταμείο του κράτους υπήρχαν ελάχιστα χρήματα . Ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος ζήτησε από τους πλούσιους της Πόλης να δώσουν. Έπρεπε να επισκευαστούν τα τείχη, έπρεπε να αγοραστεί μπαρούτι, έπρεπε να πληρωθούν οι μηχανικοί (όπως ο Ούγγρος Ουρβανός που κατασκεύασε τελικά την «μπομπάρδα»του Μωάμεθ). Αυτοί όμως δεν έδωσαν. Γράφει ο ανώνυμος του «Βερβερινού Κώδικα».
«Ω Ρωμαίοι φιλάργυροι, δημηγέρτες, τραδιτόροι (προδότες) οπού ετραδίρατε την πατρίδα σας , οπού ο βασιλιάς σας ήτονε φτωχός και σας επαρακάλαε με δάκρυα στα μάτια να του δανείσετε φλωρία δια να δώσει ,να μαζώξει πολεμιστάδες ανθρώπους ,να βοηθήσωνε και να πολεμήσωνε κι εσείς αρνιέστε μεθ’όρκου πως δεν έχετε και είστε πτωχοί. Αμμή υστέρου οπού σε επήρε ο Τούρκος ευρέθητε πλούσιοι και σας το πήρε ο Τούρκος και έκοψε και το κεφάλι σας , ως θέλει το φανερώσει η ιστορία ομπρός».
Στην Πόλη που παλιά είχε περίπου 1000000 κατοίκους κατοικούν πλέον 30000 Ρωμιοί ανάμεσα σε Αρμένιους, Εβραίους, Βενετσιάνους, Γενοβέζους, Καταλανούς, Γερμανούς Σλάβους, Τούρκους (του πρίγκιπα Ορχάν συγγενή του Μεχμέτ Β΄και διεκδικητή του τουρκικού θρόνου). Το χειρότερο όμως ήταν πως παρόλο που ήταν λίγοι οι Ρωμιοί ήταν και διχασμένοι. Οι μισοί πιστεύανε ότι βοήθεια μόνο η Δύση μπορούσε να δώσει. Ήταν οι «ενωτικοί».Οι άλλοι μισοί «οι ανθενωτικοί» δεν την ήθελαν. «Την γαρ Λατίνων ούτε βοήθειαν, ούτε την ένωσιν χρήζωμεν. Απέστω αφ’ημων η των αζυμιτών λατρεία». Αυτά έλεγε ο Γεννάδιος Σχολάριος ο ηγέτης των ανθενωτικών, ο άνθρωπος που ο Μωάμεθ έκανε πατριάρχη μετά την πτώση της Βασιλεύουσας. Η πτώση θεωρείται από τον Σχολάριο « ως την δικαιοτάτην της ουρανίου δίκης κατά των ημετέρων εις αυτήν παρανομιών επεξέλευσιν» . Οι Τούρκοι είναι άπιστοι αλλά «….ου ζήλω της εαυτών θρησκείας …..αλλά πλεονεκτούντες» . Αλλά και ο Λουκάς Νοταράς ,ο μέγας Δούκας , που κατείχε το δεύτερο αξίωμα μετά τον Αυτοκράτορα έλεγε: «Κρειττότερον εστίν ειδέναι εν μέση τη Πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν».Προτιμότεροι δηλαδή οι Τουρκοι από τους Λατίνους.
Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος όμως πιστός στην πολιτική του προηγούμενου Αυτοκράτορα ζήτησε όπως είπαμε βοήθεια από τη Δύση και ο Πάπας Νικόλαος ο Ε’ του την έστειλε ,βάζοντας ως όρο την ένωση των εκκλησιών .Έτσι το Νοέμβριο του 1452 φτάνει στην Πόλη ο Καρδινάλιος Ισίδωρος με 200 πολεμιστές και στις 26 Ιανουαρίου έρχονται 700 Γενουάτες με αρχηγό τον Τζιοβάνι Τζιουστινιάνι στον οποίο ο Αυτοκράτωρ δίνει τον τίτλο του Πρωτοστράτορα(αρχιστράτηγου).Αυτή ήταν η βοήθεια που η «πολιτισμένη Δύση» έδωσε στην παραπαίουσα Ελληνική Αυτοκρατορία!!!
Τον Ιανουάριο του 1453 οι Τούρκοι μεταφέρουν τα κανόνια τους απέναντι από τα τείχη της Βασιλεύουσας και το Μάρτη φτάνει η μεγάλη «μπομπάρδα» του Ουρβανού και στήνεται απέναντι από την πύλη του αγίου Ρωμανού που υπεράσπιζε ο ίδιος ο Αυτοκράτορας. Το κανόνι αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι έκανε δυο μήνες να φτάσει από την Αδριανούπολη και έβαλλε λίθινα βλήματα βάρους μισού τόνου από απόσταση 1500 μ. περίπου για 7-8 φορές την ημέρα κατερειπώνοντας όχι μόνο τα χιλιόχρονα τείχη της Κωνσταντινούπολης αλλά και το ήδη κλονισμένο ηθικό των πολιορκημένων.
Ο Μωάμεθ εμφανίστηκε στις 5 Απριλίου επικεφαλής τεραστίου στρατεύματος (ίσως 150.000) και έστησε τη σκηνή του απέναντι από την πύλη του αγίου Ρωμανού .Πίσω από τα τείχη ο τραγικός Αυτοκράτορας είχε μόνο 4973 βυζαντινούς και 2000 Γενουάτες και Βενετούς στρατιώτες. Στις 21 Μαΐου ο Μωάμεθ ζητά την παράδοση της Πόλης με την υπόσχεση ότι θα χαρίσει τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος αντάξιος της χιλιόχρονης ιστορίας της αυτοκρατορίας του απαντά αγέρωχα με τρόπο που θα μνημονεύεται στους αιώνες.
«Το δε την Πόλιν σοι δούναι ,ούτ’εμόν εστίν ούτ’άλλου των κατοικούντων εν ταύτη.Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών».
Και έτσι έγινε…………
(Μια απόδοση της απάντησης στη Νεοελληνική θα ήταν περιττή και θα στερούσε κάτι από την αίγλη της απάντησης του τελευταίου μαρτυρικού αυτοκράτορα).
Την παραμονή της τελικής εφόδου των εχθρών,ο Κωνσταντίνος επιθεωρεί τα τείχη. Δίνει οδηγίες και στη συγκέντρωση των αξιωματούχων του, τους υπενθυμίζει σύμφωνα με το Φραντζή : «Εκείνοι έχουσι τας ελπίδας αυτών εις άρματα και ίππους και δύναμιν και πλήθος, ημείς δε στηρίζομεν την πεποίθησιν ημών εις το όνομα του Κυρίου, του Θεού και Σωτήρος ημών… και εις τας ημετέρας χείρας και την ρωμαλεότητα, ην εδωρήσατο εις ημάς η θεία δύναμις …». Υπογραμμίζει προφητικά: «Ο στέφανος ο αδαμάντινος εν ουρανοίς εναπόκειται ημίν και μνήμη αιώνιος και αξία εν τω κόσμω εσεται», και καταλήγει: «Οφείλεται κοινώς έσμεν, ίνα προτιμήσωμεν αποθανείν μάλλον η ζην». Αυτό είναι το αντίστοιχο του «Ελευθερία ή θάνατος», των αγωνιστών του Εικοσιένα, στο οποίο όλοι απαντούν με μια φωνή: «Αποθάνωμεν υπέρ της του Χριστού Πίστεως και της πατρίδος ημών».
Θα αναχωρήσει προς τα Θεοδοσιανά τείχη στην πύλη του αγίου Ρωμανού. Κάπου εκεί θα βρει ένδοξο θάνατο ντυμένος σαν απλός στρατιώτης. Θα αναγνωρισθεί από τους δικέφαλους αετούς στις περικνημίδες του και θα ταφεί άγνωστο που. ‘Ισως στο ναό της Αγίας Θεοδοσίας το σημερινό Γκιουλ Τζαμί.
Θα περάσει στη σφαίρα του θρύλου ως ο «Μαρμαρωμένος Βασιλιάς» αυτός που περιμένει τη στιγμή που ο Άγγελος θα τον ξυπνήσει για να διώξει τους Τούρκους στην «κόκκινη μηλιά» , ένας θρύλος που στα χρόνια της σκλαβιάς έδινε ελπίδες στο σκλαβωμένο γένος των Ελλήνων. Ένας θρύλος που έκανε το «Γέρο του Μοριά» 400 χρόνια μετά να πει στον Άγγλο Πλοίαρχο Χάμιλτον: «Εμείς καπετάν Άμιλτον ποτέ συμβιβασμόν δεν εκάμαμεν με τους τούρκους, ο Βασιλεύς μας εσκοτώθη, καμμιά συνθήκη δεν έκαμε, η φρουρά του είχε παντοτεινόν πόλεμον με τους τούρκους και δυο φρούρια ήταν πάντοτε ανυπότακτα. Μὲ εἶπε: “Ποία εἶναι ἡ βασιλικὴ φρουρά του, ποῖα εἶναι τὰ φρούρια;” – “Ἡ φρουρὰ τοῦ Βασιλέως μας εἶναι οἱ λεγόμενοι Κλέφται, τὰ φρούρια ἡ Μάνη καὶ τὸ Σούλι καὶ τὰ βουνά”. Ἔτζι δὲν μὲ ὁμίλησε πλέον».……»
Η αντίσταση και ο ηρωικός θάνατος του τελευταίου Αυτοκράτορα , Κωνσταντίνου Παλαιολόγου Δραγάτση , πάνω στα τείχη της Πόλης , θα είναι η μόνη πράξη , που ήταν αντάξια του παλιού Βυζαντίου. Θα τροφοδοτήσει το θρύλο του Ελληνικού λαού για την ανάσταση του Αυτοκράτορα και την αναγέννηση του Βυζαντίου. Με την μεγάλη ιδέα θα διατηρήσει την τρεμάμενη φλόγα του ελληνικού πατριωτισμού , που οι ελπίδες του θάφτηκαν για πολύ καιρό κάτω από τα ερείπια της αυτοκρατορικής Πόλης το 1453.
(Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ. Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας).
Σε ενθύμηση για την Άλωση της Κωνσταντινούπολης σε κώδικα της κρητικής μονής Αγκαράθου αναγράφεται:
Έτει αυνγ΄ιουνίου κθ΄ημέρα ςη΄, ήλθαν από την Κωνσταντινούπολιν καράβια τρία κρητικά , του Σγούρου, του Υαλινά ,και του Φιλομάτου, λέγοντες ότι εις την κθ΄του μαϊου μηνός , της αγίας Θεοδοσίας , ημέρα Τρίτη , ώρα γ΄της ημέρας , εσέβησανν οι Αγαρηνοί εις την Κωνσταντινούπολιν , το φοσάτον του Τούρκου Τζαλαπή Μεεμέτ , και είπον ότι απέκτειναν τον βασιλέα τον κυρ Κωνσταντίνον τον Δραγάσην και Παλαιολόγον. Και εγένετο ουν μεγάλη θλίψις και πολύς κλαυθμός εις την Κρήτην διά το θλιβερόν μήνυμα όπερ ήλθε , ότι χείρον τούτου ου γέγονεν ούτε γενήσεται. Και Κύριος ο Θεός ελεήσαι ημάς και λητρώσεται ημάς της φοβεράς αυτού απειλής.
Και ο Μιχαήλ Δούκας τελειώνει το χρονικό της Άλωσης ως εξής:
«Ω Πόλη, Πόλη, κεφαλή των πόλεων όλων. Ω Πόλη , Πόλη κέντρο των τεσσάρων σημείων του ορίζοντα. Ω Πόλη , Πόλη καύχημα των Χριστιανών και αφανισμός των βαρβάρων , ω Πόλη, Πόλη καινούργια Παράδεισος που βλάστησες στη Δύση , γεμάτη φυτά πολύμορφα , καρπών πνευματικών,….
Τρεις ημέρες μετά την Άλωση ο Μεχεμέτ επέτρεψε στα πλοία να αποπλεύσουν το καθένα για την επαρχία και την πόλη του γεμάτα φορτίο σε βαθμό που κινδύνευαν να βυθιστούν. Και τι περιείχε αυτό το φορτίο; Πολυτελή ιματισμό , αργυρά σκεύη , σκεύη χρυσά , χάλκινα , κασσιτέρινα , κι αμέτρητα βιβλία. Περιείχε ακόμη πολυάριθμους αιχμαλώτους ιερείς και λαϊκούς καλόγριες και μοναχούς.
Οι σκηνές του στρατοπέδου ήταν επίσης πλημμυρισμένες από αιχμαλώτους και τα πολυποίκιλα είδη που απαριθμήσαμε πιο πάνω. Τι ήταν αυτό που βλέπαμε;
Ένας βάρβαρος να φορεί αρχιερατικό σάκο , ένας άλλος να έχει ζωστεί χρυσό πετραχήλι και νμα βγαίνει περίπατο κρατώντας σκύλους που ήσαν ντυμένοι όχι με φτηνά πανιά αλλά με υφάσματα διακοσμημένα με χρυσοΰφαντους αμνούς . Άλλοι βάρβαροι μεθοκοπούσαν σε φαγοπότια και τρώγανε κάθε είδους φρούτα από δίσκους ιερούς , πίνοντας δυνατό κρασί από τα ιεράποτήρια. Όσο για τα βιβλία , φόρτωσαν έναν τεράστιο αριθμό από αυτά σε άμαξες και τα σκόρπισαν παντού σε Ανατολή και Δύση. Με ένα χρυσό νόμισμα αγόραζες δέκα βιβλία , έργα του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα , θεολογικές πραγματείες , ότι βιβλίο κι αν ήθελες. Ευαγγέλια επικοσμημένα με απροσμέτρητα στολίδια , τα είχαν γδύσει από το χρυσάφι και το ασήμι τους , μοσχοπουλώντας μερικά και πετώντας τα υπόλοιπα στο χώμα . Είχαν πετάξει όλες τις εικόνες στη φωτιά και πάνω στις αναμμένες φλόγες έψηναν κρέατα και έτρωγαν .
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΠΗΓΕΣ
- ΑΛΕΞΙΟΣ Γ. Κ. ΣΑΒΒΙΔΗΣ, «Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣΕΛΤΖΟΥΝΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΙΑΝΔΡΟΥ» (121), ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΛΕΞΙΟΣ Γ.Κ. ΣΑΒΒΙΔΗΣ-ΝΙΚΟΛΑΟΣ Γ. ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ «Ο ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ, (11ΟΣ-16ΟΣ ΑΙΩΝΕΣ)», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΗΡΟΔΟΤΟΣ, 2007.
- ΕΑΛΩ Η ΠΟΛΙΣ ,ΤΟ ΛΥΚΟΦΩΣ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ.
- ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ ΑΡΒΕΛΕΡ. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ. ΑΘΗΝΑ 1988
- ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Η ΑΛΩΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ.
- 1453 ΕΝΑ ΑΓΝΩΣΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ, ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ Ο ΧΙΟΣ Η ΑΦΗΓΗΣΗ ΕΝΟΣ ΑΥΤΟΠΤΗ ΜΑΡΤΥΡΑ.
- 1453 ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ.
- ΕΑΛΩ Η ΠΟΛΙΣ , ΜΙΧΑΗΛ ΔΟΥΚΑ, ΝΙΚΟΛΟ ΜΠΑΡΜΠΑΡΟ, ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΦΡΑΝΤΖΗ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΒΕΡΓΙΝΑ.
- ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ , ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ,
τ . Θ.
- G.SCHLUMBERGER, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ ,ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΚΑΙ ΑΛΩΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ.
- (ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ. «ΔΙΗΓΗΣΙΣ ΣΥΜΒΑΝΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΥΛΗΣ».)
- ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΦΡΑΝΤΖΗΣ . ΤΑ ΚΑΘ’ΕΑΥΤΟΝ , ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΆΛΩΣΗΣ
- ΜΙΧΑΗΛ ΔΟΥΚΑΣ . ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
- ΣΡΗΒΕΝ ΡΑΝΣΙΜΑΝ . Η ΆΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ 1453
- ΓΚΕΟΡΓΚ ΟΣΤΡΟΓΚΟΡΣΚΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
- ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ . Η ΆΛΩΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ.
- ΞΕΝΟΦΩΝ ΣΙΔΕΡΙΔΗΣ. ΆΡΘΡΟ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΜΕΛΕΤΗ» ΤΟΥ 1908 Σ. 75 Κ. Ε.
Με τιμή
ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΓΙΟΒΑΝΟΠΟΥΛΟΣ
ΔΑΣΚΑΛΟΣ
Δ/ΝΤΗΣ 7ου ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ
MSc of Science in Management & Organization of Educational Units ΔΙ.ΠΑ.Ε.
Αφήστε μια απάντηση