Covid-19: Κρίση…και κροίσοι – της Ευαγγελίας Δούμα

Γράφει η Ευαγγελία Δούμα*

Η Παγκόσμια Τράπεζα προειδοποιεί ότι η πανδημία του κορονοϊού θα μπορούσε να ωθήσει έως 150 εκατομμύρια ανθρώπους στη φτώχεια. Προειδοποιεί ότι οι ασθένειες, η επισιτιστική ανασφάλεια, οι απώλειες θέσεων εργασίας και το κλείσιμο σχολείων θα οδηγήσουν στη διάβρωση του ανθρώπινου κεφαλαίου και σε απώλειες εισοδήματος που θα διαρκέσουν μια ζωή.  Σήμερα, μια νέα φτώχεια αναδύεται στον κόσμο: πρόκειται για τους νεόπτωχους του κορονοϊού.

Αφορά μια νέα κοινωνική κατηγορία που αναπτύσσεται ραγδαία και περιλαμβάνει άτομα που, ενώ είχαν ευημερία και πίστευαν ότι θα κρατήσει για πάντα, σήμερα δυσκολεύονται ακόμα και για την επιβίωσή τους. Αφορά ανθρώπους που δεν ανήκουν στις λεγόμενες «ευπαθείς ομάδες» και οδηγούνται από τη μια μέρα στην άλλη σε ακραίες καταστάσεις φτώχειας.

Η εμφάνιση των νεόπτωχων, ήταν αρχικά συνέπεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης των περασμένων ετών, η οποία έπληξε τις οικονομίες παγκοσμίως. Σήμερα, όμως, η πανδημία και οι επιπτώσεις της στην οικονομία των χωρών οδηγούν σε αύξηση του ποσοστού της φτώχειας και χειροτέρευση της διανομής του εισοδήματος. Σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα του Guardian, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με τη φτώχεια μέσα στον κορονοϊό, εξαιτίας της ξαφνικής απώλειας μιας θέσης εργασίας ή των κενών στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης στη χώρα τους.

Και  ενώ η πανδημία σαρώνει τον πλανήτη, με τραγικές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και περιουσίες, ανατρέποντας τις ισορροπίες στον οικονομικό και κοινωνικό ιστό όλων σχεδόν των χωρών του κόσμου, καταγράφεται αξιοσημείωτη διόγκωση του πλούτου των λίγων ζάμπλουτων του κόσμου. Όπως αναφέρει το Bloomberg, το 2020 οι περιουσίες των 500 πλουσιότερων ανθρώπων του κόσμου αυξήθηκαν σχεδόν κατά ένα τρίτο. Και αυτό εξηγείται, εάν αναλογιστεί κανείς πως οι διακυμάνσεις του παγκόσμιου πλούτου συσχετίζονται με τις χρηματιστηριακές αγορές και πάνω από τις μισές μετοχές αυτών ανήκουν στο 1% των πλουσιότερων επιχειρηματιών του κόσμου.

Στην κορυφή αυτών ο Τζεφ Μπέζος της Amazon είδε την καθαρή περιουσία του να σπάει το φράγμα των 200 δις δολαρίων, ενώ «ανοσία στην πανδημία» εμφανίζουν και οι περιουσίες των Έλον Μασκ, ιδρυτή και επικεφαλής της αυτοκινητοβιομηχανίας ηλεκτροκίνητων Tesla, Ερικ Γιουάν της Zoom Video Communications και Μαρκ Ζακερμπεργκ, ιδρυτή του Facebook.

Το χάσμα πλούτου μεταξύ πλούσιων και φτωχών έχει διευρυνθεί σημαντικά. Οι υπερπλούσιοι φαίνεται να απομακρύνονται όλο και περισσότερο από την κοινωνία και ο κόσμος να παραμένει εξαιρετικά άνισος.

Δεδομένου ότι η μεσαία τάξη αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της φιλελεύθερης δημοκρατίας, -το υποστήριξε και ο Φουκογιάμα στο βιβλίο του «Το τέλος της Ιστορίας»-η συρρίκνωσή της απειλεί τη συνοχή των κοινωνιών και εμφανίζει την κοινωνική ενότητα ως ψευδαίσθηση που εδράζεται στον καταναγκασμό.

Η κοινωνική αταξία και η καταπίεση που προκύπτουν φέρνουν στην επιφάνεια σημαντικές ανισότητες μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας, που εκτείνονται σε ατομικό, κοινωνικό, πολιτικό και δημοσιονομικό επίπεδο. Άνθρωποι που αντιμετωπίζουν δυσκολίες επιβίωσης διακατέχονται από αισθήματα ανασφάλειας, φόβου και θυμού, τα οποία δυσχεραίνουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Έτσι, βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό, καθώς η ανασφάλεια και η μείωση της αυτοεκτίμησης οδηγεί σε μείωση της δυνατότητας των φτωχών για δυναμική παρέμβαση στα πράγματα και σταδιακή απώλεια επαφής με την παραγωγική διαδικασία και τα θεμελιώδη δικαιώματά τους, με αποτέλεσμα σταδιακά να αποκόπτονται από τον κοινωνικό κορμό και συχνά να αυτο-αποκλείονται από τις διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις.

Επίσης, η φτώχεια συνδέεται με σωματικές και ψυχικές ασθένειες. Οι νεόπτωχοι αντιμετωπίζουν μεγαλύτερη θνησιμότητα λόγω της στέρησης ή της περιορισμένης πρόσβασής τους σε τροφή, εκπαίδευση, στέγη καθώς και της έκθεσής τους σε χρόνιο στρες και εμφανίζουν ψυχικές ασθένειες που σχετίζονται με την απότομη πτώση του βιοτικού επιπέδου και την ηθική ταπείνωσή τους.  Πρόσφατη μελέτη του πανεπιστημίου Ιλινόις-Ουρμπάνα, έδειξε ότι οι περιοχές που έχουν τα μεγαλύτερα επίπεδα οικονομικών ανισοτήτων εμφανίζουν επίσης μεγαλύτερο αριθμό κρουσμάτων και θανάτων από κορωνοϊό. Εκεί καταγράφηκαν μεγαλύτερες δυσκολίες πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας.

Σύμφωνα με τον Γκάντι, η πιο θανατηφόρα μορφή βίας είναι η φτώχεια. Είναι γεγονός πως η φτώχεια σχετίζεται με την παραβατικότητα και συχνά οδηγεί στην εγκληματικότητα. Άνθρωποι με καταρρακωμένη αξιοπρέπεια ενδεχομένως καταφεύγουν σε πλάγιες μεθόδους, ώστε να καταφέρουν να επιβιώσουν.

Παράλληλα, η νέα κοινωνική διαστρωμάτωση προκαλεί και πολιτικές ανισότητες, καθώς οι πολίτες που έχουν έλλειψη πόρων πολλές φορές στερούνται κινήτρων για συμμετοχή στην πολιτική διαδικασία, ενισχύοντας έτσι τον κίνδυνο ανατροπής των λεπτών ισορροπιών του πολιτικού συστήματος.

Το πρόβλημα της φτώχειας, που σήμερα πλήττει όχι μόνο χώρες του Τρίτου Κόσμου αλλά και αναπτυγμένα κράτη, οξύνει τις ανισότητες μεταξύ των ατόμων στις σύγχρονες κοινωνίες και απειλεί να αποσυνθέσει τις κοινωνικές τους δομές. Η Ε.Ε., αντιλαμβάνεται τους κινδύνους που εγκυμονούν και συμμετέχει ενεργά στην προσπάθεια με μόχλευση αρκετών δις ευρώ από τα Ταμεία Πολιτικής Συνοχής για την άμεση στήριξη ατόμων, κοινωνικών υπηρεσιών και ευάλωτων ομάδων που πλήττονται από την πανδημία. Επιπλέον, τόσο το ελληνικό κράτος, όσο και οι άλλες κυβερνήσεις, αναγνωρίζουν τους νεόπτωχους ως ετερότητα και οργανώνουν δράσεις, ώστε να εξαλείψουν τις ανισότητες που δημιουργεί η εμφάνισή τους, ενώ στην ίδια κατεύθυνση σημαντικές πρωτοβουλίες αναλαμβάνονται σε θεσμικό και ατομικό επίπεδο. Οι προνομιακές πολιτικές καταπολέμησης της φτώχειας αφορούν σε προγράμματα εισοδηματικής ενίσχυσης, προγράμματα παροχών σε είδος και προγράμματα προσωπικών κοινωνικών παροχών, ενώ ενεργή και σημαντική είναι κ η δράση της τοπικής αυτοδιοίκησης με πρωτοβουλίες κοινωνικής φροντίδας για πολίτες της περιφέρειάς της,

Ωστόσο, είναι βέβαιο πως πρέπει να καταβληθούν σημαντικές προσπάθειες άμβλυνσης της διαφοράς ανάμεσα στα κέρδη των δισεκατομμυριούχων και της εκτεταμένης οικονομικής δυστυχίας που βιώνουν οι περισσότεροι λαοί του κόσμου. Η καταπολέμηση του «ιού της ανισότητας» μπορεί ίσως να πραγματοποιηθεί με την λήψη φορολογικών και περιοριστικών μέτρων για την αντιμετώπιση του συγκεντρωτισμού του χρήματος.

Όμως, η αποτελεσματικότητα της κρατικής παρέμβασης και δραστηριότητας ενάντια στην καταπολέμηση της φτώχειας δεν μπορεί να κριθεί ικανοποιητική. Τα κενά της κρατικής δράσης καλύπτονται σε κάποιο βαθμό από άτυπα θεσμικά δίκτυα, όπως η Εκκλησία, και από δραστηριότητες του ιδιωτικού τομέα. Ωστόσο, η συμβολή του καθενός ατομικά στην αντιμετώπιση των ανισοτήτων που προκύπτουν από τη φτώχεια αναδεικνύεται ιδιαιτέρως σημαντική. Η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και ενότητας με πρωτοβουλίες αλτρουισμού και αλληλεγγύης φαίνεται να μπορεί να αποτελέσει την απάντηση του κάθε ατόμου προσωπικά στην αντιμετώπιση των ανισοτήτων. Η ανάπτυξη τέτοιων δράσεων αποτελεί μια παρήγορη απάντηση σε ένα επισφαλές περιβάλλον φόβων, φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, καθώς καλλιεργεί την ανθρώπινη συμπάθεια και ευαισθησία, φροντίζει τους ευάλωτους ανθρώπους και ενδυναμώνει την αξιοπρέπειά τους, συμβάλλει στη δημιουργία δίκαιων κοινωνικών δομών και προάγει το κοινό καλό της κοινωνίας.

* Η Ευαγγελία Δούμα γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας, ζει όμως και εργάζεται στις Σέρρες, σε θέση ευθύνης του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Δ.Π.Θ., κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στην «Επικοινωνία & Δημοσιογραφία» και μιλάει 6 ξένες γλώσσες. Η αρθογραφία για εκείνη αποτελεί μέσο έκφρασης και ενεργούς συμμετοχής στην κοινωνία.  

Πηγή: pollsandpolitics.gr