Τον πανηγυρικό της ημέρας εκφώνησε ανήμερα του εορτασμού της Απελευθέρωσης της Αλεξάνδρειας ο Διευθυντής του 7ου Δημοτικού Σχολείου Αλεξάνδρειας και ιστορικός Γρηγόρης Γιοβανόπουλος.
Ο κ. Γιοβανόπουλος μίλησε στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου για την Απελευθέρωση της Αλεξάνδρειας (του Γιδά).
Διαβάστε:
Προς τον λαόν μου
Αι ιεραί υποχρεώσεις προς την φιλτάτην Πατρίδα , προς τους υποδούλους αδελφούς μας και προς την ανθρωπότητα, επιβάλλουσιν εις το κράτος , μετά την αποτυχείαν των προσπαθειών του, προς εξασφάλισιν των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των υπό τον τουρκικόν ζυγόν Χριστιανών, όπως διά των όπλων θέση τέρμα εις την δυστυχίαν , την οποίαν ούτοι υφίστανται από τόσων αιώνων.
Η Ελλάς πάνοπλος μετά των συμμάχων αυτής , εμπνεομένων υπό των αυτών αισθημάτων και συνδεομένων διά κοινών υποχρεώσεων , αναλαμβάνει τον αγώνα του δικαίου υπέρ της ελευθερίας των καταδυναστευομένων λαών της Ανατολής.
Ζήτω η Ελλάς , ζήτω το Έθνος
Αθήναι τη 5η Οκτωβρίου 1912
ΓΕΩΡΓΙΟΣ
Ο Πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου
Πρωθυπουργός
ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
Αυτό είναι το διάγγελμα με το οποίο η ηγεσία του Ελληνικού κράτους ο Βασιλιάς Γεώργιος και ο Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος ανακοίνωναν στον Ελληνικό λαό την έναρξη της εποποιίας των Βαλκανικών πολέμων που διπλασίασαν την Ελλάδα και ελευθέρωσαν την πολύπαθη Μακεδονία και συνακόλουθα και την προσφιλή μας πατρίδα τον τότε Γιδά και την περιοχή του ιστορικού Ρουμλουκιού.
Οι Βαλκανικοί πόλεμοι αποτελούν επί της ουσίας την πρώτη περίπτωση όπου η ελληνική κοινωνία μεταβάλλει πολεμώντας την εθνική φαντασίωση σε νέα εδαφική πραγματικότητα..
Για πρώτη φορά ύστερα από οκτώ δεκαετίες ανεξαρτησίας το ελληνικό κράτος καταφέρνει να ορθώσει πολιτικό και πολεμικό λόγο ανεξάρτητο από την πατρωνία των μεγάλων δυνάμεων.
Στο βαλκανικό και στο διεθνές πλαίσιο ήταν η πρώτη ευρείας κλίμακας πολεμική σύγκρουση στην οποία δεν ενεπλάκησαν άμεσα οι μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης αλλά και η τελευταία σύγκρουση στη διευθέτηση της οποίας δεν πήραν μέρος οι ΗΠΑ.
Στις αρχές του 20ου αιώνα που η Μπελ Επόκ της Ευρώπης έδυε , τα νεαρά και μικρά Βαλκανικά κράτη εν μέσω της σκληρής οικονομικής και πολιτικής πατρωνίας των μεγάλων δυνάμεων συσπειρώνονται , εκσυγχρονίζονται και με βάση τον παραδοσιακό αλυτρωτισμό τους ετοιμάζονται να λύσουν το «Ανατολικό Ζήτημα» με τις δικές τους δυνάμεις.
Κύριο έδαφος της δεκάμηνης σύγκρουσης υπήρξε η ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας , τόπου φορτισμένου από αλυτρωτικές βλέψεις που εκφράστηκαν δραματικά την περίοδο 1904-1908 κατά τον Μακεδονικό αγώνα στον οποίο η περιοχή μας και οι πρόγονοί μας έδωσαν το βροντερό παρόν.
Παράλληλα με τις εξελίξεις στη λύση διά των όπλων του Ανατολικού ζητήματος , οι βαλκανικοί πόλεμοι αποτελούν και τον εξελικτικό σταθμό για την Ελλάδα στο πολιτικό πλαίσιο. Η ανάληψη της Πρωθυπουργίας από τον Ελευθέριο Βενιζέλο μετά από το κίνημα του 1909 στο Γουδί , το κίνημα που άλλαξε την Ελλάδα, σηματοδοτεί της είσοδο της χώρας σε γοργούς ρυθμούς πολιτικής λειτουργίας και πολεμικής προετοιμασίας.
Τα ζητήματα του αλυτρωτισμού που υπήρχαν από τότε που ο Ιωάννης Κωλέττης στις 14 Ιανουαρίου του 1844 χρησιμοποίησε πρώτος τον όρο της «Μεγάλης ιδέας» , απομακρύνθηκαν από τη λογική της ομφαλοσκόπησης και του «πολιτικού αυτισμού» που διέπει την ελληνική πολιτική σκηνή , τοποθετήθηκαν στην πλατφόρμα της εφαρμογής με νέες συμμαχίες και κινήσεις υψηλής πολιτικής τέχνης και στρατηγικής , βάζοντας στην άκρη τον πολιτικά συντηρητικό χώρο.
Στο κλίμα αυτό ξεκινά ο 20ος αιώνας για την Ελλάδα η οποία θα δοκιμαστεί για δύο δεκαετίες από σκληρές πολεμικές συγκρούσεις που εκτός από τα εδαφικά και πληθυσμιακή κέρδη θα επιφέρουν ως βαριά κληρονομιά τον εθνικό διχασμό και τη Μικρασιατική καταστροφή.
Από την άλλη πλευρά η πάλαι ποτέ κραταιά Οθωμανική αυτοκρατορία από τα μέσα του 19ου αιώνα προσπαθώντας απεγνωσμένα να εκσυγχρονιστεί αναθέτει στη εταιρεία του Βαρώνου Maurice de Hirsch εβραίου τραπεζίτη την κατασκευή σιδηροδρομικού δικτύου που θα διασχίζει από τη μια ως την άλλη το ευρωπαϊκό τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τις ανάλογες διακλαδώσεις.
Έτσι ξεκινά να κατασκευάζεται η γραμμή μήκους 219 χιλιομέτρων από την εργοληπτική εταιρεία του διάσημου μηχανικού PHILIPPE VITALLI, και στις 6 Δεκεμβρίου 1892 παραδίδεται το πρώτο τμήμα των 96 χιλιομέτρων μέχρι τη Σκύδρα (Βερτεκοπ). Για να ολοκληρωθεί το έργο κατασκευάζονται γέφυρες στον Γαλλικό ποταμό , στον Αξιό, στο Λουδία και οπουδήποτε είναι απαραίτητο.
Έτσι μπαίνει στη ζωή και την ιστορία της περιοχής του Ρουμλουκιού ο σιδηρόδρομος , ο οποίος εκτός από τη μεγάλη του οικονομική σημασία αποκτά και σημαντική στρατηγική σημασία, καθώς μέσω αυτού μεταφέρονταν ταχύτατα στρατεύματα, πυρομαχικά και κάθε είδους εφόδια.
Έτσι όταν αρχίζει ο Α’ Βαλκανικός πόλεμος στις 5 Οκτωβρίου και τα ελληνικά στρατεύματα αφού εκπορθήσουν τα στενά του Σαρανταπόρου βρίσκονται στο υψίπεδο της Κοζάνης , στις 12 Οκτωβρίου 1912 στο γενικό στρατηγείο που βρίσκεται στα Σέρβια εκδηλώνεται η διαφωνία Πρωθυπουργού Βενιζέλου – Διαδόχου Κωνσταντίνου αρχιστράτηγου ,σχετικά με την κατεύθυνση που θα έπρεπε να πάρει η στρατιά και ανταλλάσσονται ορισμένα τηλεγραφήματα μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας , ενδεικτικά της καχυποψίας και της κακής σχέσης που επικρατούσε ανάμεσα στον εκλεγμένο Πρωθυπουργό και τον Αρχιστράτηγο Διάδοχο Κωνσταντίνο. Για την ιστορία παραθέτω τα τηλεγραφήματα.
ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ – ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
ΣΕΡΒΙΑ
ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
« Αναμένω να μοι γνωρίσετε την περαιτέρω διεύθυνσιν ην θα ακολουθήσει η προέλασης του στρατού Θεσσαλίας. Παρακαλώ μόνον να έχετε υπ’ όψιν ότι σπουδαίοι πολιτικοί λόγοι επιβάλλουσι να ευρηθώμεν μίαν ώραν ταχύτερον εις την Θεσσαλονίκην».
Υπογραφή : Υπουργός Στρατιωτικών Βενιζέλος.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
‘ Ο Στρατός δεν θα οδεύση κατά της Θεσσαλονίκης. Εγώ έχω καθήκον να στραφώ κατά του Μοναστηρίου, εκτός αν μου το απαγορεύετε.’’
ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
‘’ Σας το απαγορεύω’’.
Για την ιστορική εκείνη διαφωνία του Πρωθυπουργού με τον Διάδοχο – Αρχιστράτηγου έχει χυθεί πολύ μελάνι και δεν νομίζω πως χρειάζεται να αναλυθεί εδώ περαιτέρω.
Πάντως εκτός των μοναρχικών αντιλήψεων του Κωνσταντίνου δεν ήταν άμοιροι ευθυνών και οι επιτελικοί αξιωματικοί που τον περιστοιχιζαν. (Μεταξάς, Δουσμανης, Πάλλης κ.α.). Ενδεικτικά των αντιλήψεών τους είναι αυτά που ο Ιωάννης Μεταξάς γράφει στο ημερολόγιό του τις ώρες της υπογραφής του Βαλκανικού συμφώνου: «αλλά οι ευλογημένοι πώς αφέθησαν και εμπλέχθησαν; Έκαμαν τόσες ανοησίες!…Τουλάχιστον θα πάρωμεν την Κρήτην; Εγώ αμφιβάλλω πολύ».
Ευτυχώς για το Έθνος ,αλλά και την Μακεδονία επικρατεί η άποψη του Βενιζέλου, η στρατιά στρέφεται ανατολικά με κατεύθυνση την Βέροια και την Θεσσαλονίκη και η 7η Μεραρχία του Συνταγματάρχη Κλεομένη κατευθύνεται προς την περιοχή μας καθώς διατάσσεται να προελάσει μέσω των στενών της Πέτρας με αντικειμενικό σκοπό την σιδερένια γέφυρα του Αλιάκμονα στο Νησέλι. Την ίδια ημέρα 12 -10- 1912 διατάσσεται το τάγμα Κρητών με διοικητή τον Γεώργιο Κολοκοτρώνη να τεθεί υπό τις διαταγές της 7ης Μεραρχίας.
Η 7η Μεραρχία περιλάμβανε το 19ο Σύνταγμα πεζικού υπό τον Αν/χη Γεώργιο Τερτίπη, το 20ο Σύνταγμα πεζικού υπό τον Αν/χη Σβορώνο Δημήτριο και το 21ο Σύνταγμα πεζικού υπό τον Αν/χη Νικόλαο Μιχαλόπουλο.
Παραθέτω ορισμένα αποσπάσματα από την διαταγή επιχειρήσεων που απευθύνει ο Αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος προς την 7η Μεραρχία.
Οδηγίαι διά τας επιχειρήσεις της 7ης Μεραρχίας.
Άμα η μεραρχία συγκεντρωθεί …..θέλετε διευθυνθεί διά Πέτρας προς Αικατερίνην και διά δραστήριας επιθέσεως θα προσπαθήσετε να γίνητε κύριος της διά Κίτρος και Παλαιοκάστρου (Μακρύγιαλος) διαβάσεων μέχρι της εξόδου αυτών εις την παρά τας εκβολάς του Αλιάκμονος πεδιάδα………..
Κατά την διάρκεια των επιχειρήσεων υμών δέον να τραφήτε εκ των πόρων της χώρας…………
Διέταξα τηλεγραφικώς την αναπληρωματικήν μεραρχίαν Λαρίσης όπως αποστείλει εις υμάς τα εις Λάρισαν αφικνούμενα τάγματα Κρητών. Ταύτα θα αποτελέσωσι μέρος της Μεραρχίας σας…………….
Σέρβια 12-10-1912. Κωνσταντίνος.
Η Αλεξάνδρεια (Γιδάς τότε) εκείνη την εποχή ήταν ένα χωριό 600 περίπου κατοίκων όπως γνωρίζουμε από τον Θ. Παπαφίλη , το Ν. Σχινά , τον Δ. Σάρρο , τον delacoulonce και άλλους περιηγητές και ιδιοκτησία των απογόνων του Γαζή Εβρενός Μπέη που κατέκτησε την περιοχή μας το 1380 περίπου. Ήταν περιοχή κυρίως αγροτική και κτηνοτροφική και αποτελούσε ένα μικρό κέντρο για τα χωριά του Ρουμλουκιού.
Έτσι στις αρχές του 19ου αιώνα ο Γιδάς έχει στο βόρειο μέρος του τον δρόμο Θεσσαλονίκης –Βέροιας και στο νότιο τη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης – Μοναστηρίου πράγμα που λειτουργεί ευεργετικά γι’ αυτόν καθώς αρχίζει να προσελκύει ενδιαφέροντα εμπορικά και επιχειρηματικά . Στα δύσκολα χρόνια του μακεδονικού αγώνα ο Σταθμός θα αποτελέσει ένα από τα σημαντικότερα κέντρα μεταφοράς όπλων , πυρομαχικών και αλληλογραφίας .
Η 7η μεραρχία εκτελώντας την διαταγή επιχειρήσεων του Αρχιστρατήγου στις 13 Οκτωβρίου του 1912 προχωρεί διαμέσου των στενών της Πέτρας ( ανάμεσα στα βουνά Όλυμπος και Πιέρια) με κατεύθυνση την Κατερίνη, το Κίτρος, τον Κολινδρό και αντικειμενικό σκοπό τη γέφυρα του Αλιάκμονα στο Νησέλι, όπου φτάνει στις 17 Οκτωβρίου . Την γέφυρα ήδη κατέχουν οι Πρόσκοποι του Μαζαράκη και το 8ο Ευζωνικό τάγμα.
Παράλληλα την ίδια ημερομηνία 13 Οκτώβρη ξεκινά και το απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινόπουλου το οποίο διαμέσου του Βελβεντού – Δασκίου – Σφηκιάς φτάνει στις 16 Οκτώβρη στο χωριό Βαρβάρες και Διαβατό όπου και στρατοπεδεύει. Την ίδια ημερομηνία φτάνουν στην Βέροια η 1η, η 2η και 3η Μεραρχίες. Ο Κωνσταντίνος απευθύνει την εξής διαταγή στις μεραρχίες:
Βέροια 16 Οκτωβρίου 1912 ώρα 6 εσπέρας.
Προς
Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, και VI ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ.
Η Ι Μεραρχία…………….,θα αποστείλει αναγνώρισιν διά της δεξιάς όχθης του Αλιάκμονος προς Μεγάλο Αλαβόρ ήτις θα επιζητήση αύριο να συνδεθεί μετά της εξ αικατερίνης προσφόραν βαδιζούσης 7ης μεραρχίας.
Η ΙΙ μεραρχία Θ’αποστείλει αναγνώρισην δια της οδού της νοτίως και κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής προς καψόχωραν, ήτις θα προσπαθήσει να πληροφορηθεί εάν παρά το νησέλι σιδηρά γέφυρα είναι σώα.
Η 3η Μεραρχία θα αποστείλει αναγνώρισιν δια της αμαξιτής οδού προς Γηδά-Σχοινά….
Τα αποτελέσματα πασών των αναγνωρίσεων έστω και αρνητικά να υποβληθώσι και απευθείας προς εμέ εφόσον καταφθάνουν το βραδύτερον μέχρι της 10ης
Πρωινής αύριον.
Κωνσταντίνος διάδοχος
Ο Μέραρχος Διοικητής της τρίτης Μεραρχίας έδωσε τις εξής εντολές στο Ιππικό της Μεραρχίας του.
«Το ιππικόν αύριον (17 Οκτωβρίου ) άμμα το έω θέλει αποστείλει αναγνώρισιν αξιωματικών δια της αμαξιτής οδού προς Γιδά – Σχοινά. Το αποτέλεσμα της αναγνώρισης έστω και αρνητικόν δέον να συνταχθεί ως δύο αντίγραφα αποστελλόμενα το μεν απευθείας προς το γενικόν Στρατηγείον το δε προς εμέ το βραδύτερον μέχρι τις 10ης πρωινής ώρας της αύριον 17 Οκτωβρίου»
Ο υποστράτηγος Δαμιανός γράφει αργότερα στην έκθεση πεπραγμένων της 3ης Μεραρχίας.
17 Οκτωβρίου .
Την 10.15 πρωίας κατόπιν της ενεργειθήσης αναγνωρίσεως συνεπεία της ανωτέρω διαταγής του Γενικού στρατηγείου ελήφθη η κάτωθι αναφορά.
Αναγνώρισιςιππικού.
Ρέσιανη 17 Οκτωβρίου 1912 ώρα 8.35 πρωίας
Προς την ΙΙΙ Μεραρχίαν
Εκ πληροφοριών τα χωρία Σχοινά-Γιδάς είναι ελεύθερα εχθρού.
Περίπολοι ιππικού ανεφάνησαν υποχωρήσασαι. Συνελήφθησαν και εστάλησαν αιχμάλωτοι. Κ.Παπαφλέσσσας Ανθυπίλαρχος
Αύτη η απεστάλη και απευθείας και των Γενικό στρατηγείο. Οι υπό των κατοίκων παραδοθέντες εις την ημετέραν αναγνώρισιν αιχμάλωτοι, εν οις και εις αξιωματικός απεστάλησαν το Γενικό στρατηγείο.
Ο μέραρχος Κ.Δαμιανός. (έκθεσις πεπραγμένων 3ης Μεραρχίας)
( Οι Τούρκοι οπλίτες συνελήφθησαν από τους κατοίκους του Γιδά όπως αναφέρεται σε έκθέσεις αξιωματικών που συγκέντρωσα από την ΔΙΣ) .
Θα ακολουθήσει στις 3 το απόγευμα διαταγή του Κωνσταντίνου προς την 7η μεραρχία το οποίο αναφέρει:
«Από Γενικόν στρατηγείο προς 7 η Μεραρχίαν Εις Βέροιαν 17 Οκτωβρίου 1912
3 εσπέρας …Τα χωρία Γιδά Σχοινά κενά εχθρού όστις φαίνεται ότι απεσύρθη όπισθεν
Του Καρασμάκι παρά το Κιρτζαλάρ.»
Την άλλη ημέρα 18 Οκτωβρίου τα τμήματα της 7Ης μεραρχίας πέρασαν τη σιδερένια γέφυρα του Νησελίου και πήραν θέσεις στη γύρω περιοχή. Σύμφωνα με την έκθεση << περί της δράσεως της 7 Μεραρχίας>> η κατάσταση είχε ως εξής:
Σύμφωνα με την έκθεση τοιουτοτρόπως τα σώματα και τμήματα ευρέθησαν την εσπέραν της 18ης Οκτωβρίου εις τα ακόλουθα σημεία. 21ον σύνταγμα πεζικού εις Μέγα Νησέλι. 19ον σύνταγμα πεζικού εις Κορυφήν. 20ον σύναταγμα πεζικού εις Τρίκαλα.Το Ευζωνικόν εις Γιδά το σώμα των προσκόπων εις Γιδά.
Αργότερα ήρθε στο Γιδά η Ταξιαρχία ιππικού υπό τον Σχη Καραμανλική και ολοκληρώθηκε η απελευθέρωση της περιοχής μετά από 5 αιώνες σκλαβιάς.
Ας ακούσουμε όμως μια σύντομη αφήγηση του αείμνηστου Θωμά Κούγκα στον ακούραστο εργάτη- ερευνητή της τοπικής ιστορίας και Λαογραφίας Γιώργο Ντελιόπουλο.
Στις 24 Σεπτεμβρίου 1991 , βρέθηκα στο σπίτι του μακαρίτη Θωμά Α . Κούγκα , για να μου αφηγηθεί το ιστορικό της απελευθέρωσης του Γιδά το 1912 , όπως το είχε καταγράψει η παιδική του μνήμη.
Σε ένα χαρτάκι είχα τις ερωτήσεις , όμως δεν χρειάστηκαν. Ο κ. Θωμάς Κούγκας 86 χρονών τότε είχε καθαρή μνήμη και μια βροντερή φωνή.
Είχε χαραγμένα, αποτυπωμένα , βαθειά στην ψυχή του όσα βίωσε και άκουσε από παλαιότερους. Ξετύλιγε το κουβάρι του χρόνου με έναν τρόπο δικό του. Τα γεγονότα τα περιέγραφε με χρονολογίες και ημερομηνίες , λες και τα διάβαζε σε χαρτί.
«Την απελευθέρωση του Γιδά την έζησα, ήμουν μεγάλο παιδί , είχα ξεκινήσει και το Σχολείο. Το Σεπτέμβριο άρχιζε το Σχολείο , τον Οκτώβριο είχαμε την απελευθέρωση. Έτσι δεν πρόλαβα να καθίσω στα θρανία.
Ήταν μια βροχερή μέρα του Οκτώβρη , όταν το απόγευμα πρωτοπάτησε ο Ελληνικός στρατός στο Γιδά. Τον περίμεναν οι κάτοικοι με αγωνία στην παλιά αγορά .εκεί όπου είναι το ξενοδοχείο «Δωδώνη» και γύρω από αυτό ήταν τα παλιά μαγαζιά , η παλιά αγορά του Γιδά . Αρκετοί στρατιώτες βολεύτηκαν στο Σχολείο και οι υπόλοιποι μοιράστηκαν σε όσους διέθεταν δωμάτια δεύτερα. Ο πατέρας μου πήρε πέντε στρατιώτες , τους άναψε μια μεγάλη φωτιά στο τζάκι , στεγνώθηκαν , ζεστάθηκαν. Τους ετοίμασε η γιαγιά μου φαγητό , έφαγαν , το πρωί γέμισαν και τα σακίδιά τους ψωμί και τυρί και έφυγαν για τον προορισμό τους , για τα Γιαννιτσά μάλλον. Προτού πατήσει εδώ το τάγμα ή ο λόχος , ένας αξιωματικός ήρθε ως προπομπός στο Γιδά. Ζήτησε τον Θεοχάρη Κούγκα και έφυγαν για το Λιανοβέργι , πίσω σε κάτι παλιομάνες, στις οποίες ήταν ταμπουρωμένη η οπισθοφυλακή των Τούρκων , ενώ ο μεγάλος όγκος του Τουρκικού στρατού περνούσε την ξύλινη γέφυρα του Καρά –Ασμάκ (Λουδία) , με κατεύθυνση τα Γιαννιτσά. Ο αξιωματικός Μαυρομιχάλης είχε ταμπουρωθεί και αυτός στις παλιομάνες. Άκουσε έναν πυροβολισμό και σηκώθηκε να δει από πού προήλθε ο πυροβολισμός , ακολούθησε δεύτερος και η σφαίρα τον βρήκε στο κεφάλι , οπότε έπεσε στην αγκαλιά του Θεοχάρη.. Τον αξιωματικό τον έθαψαν στο Πλατύ και το μνήμα του νομίζω πως βρίσκεται ανατολικά από τα γραφεία του Σ. Σταθμού Πλατέος».
Σ’ αυτόν τον πόλεμο που προετοιμάστηκε με διπλωματική μαεστρία και οξυδέρκεια από τον Βενιζέλο και χαρακτηρίστηκε από την ταχύτητα της προέλασης, την συνεχή υποχώρηση του τουρκικού στρατού και την απελευθέρωση των αλύτρωτων αδερφών σε λίγες εβδομάδες ,υπήρχε ένας σαφής στόχος και αντικειμενικός σκοπός.
Η κατάληψη της Θεσσαλονίκης, της πρωτεύουσας της Μακεδονίας ήταν διακαής πόθος όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της Σερβίας , της Βουλγαρίας και της Μακρινής Αυστροουγγαρίας . Ο Βασιλιάς Γεώργιος έχοντας μεγάλη και πικρή πείρα από τις ραδιουργίες των ανακτοβουλίων ήταν ιδιαίτερα ανήσυχος.
Σε συνάντηση με τον φύσει αισιόδοξο Πρωθυπουργό στον οποίον εξέθεσε τις επιφυλάξεις του ,άκουσε από αυτόν να του λέει :
«Μεγαλειότατε το έθνος είναι έτοιμον και βοηθείται υπό συμμάχων. θα νικήσωμεν . Σε δεκαπέντε ημέρας θα είμεθα εις Θεσσαλονίκην . Μετ’ ολίγον έχομεν την πεντηκονταετηρίδα της Βασιλείας σας . Θα την εορτάσωμεν με μίαν Ελλάδα διπλασίαν της σημερινής».
«Μην το λέτε αυτό κύριε Πρόεδρε» , απάντησε ο Γεώργιος , «την Θεσσαλονίκη την θέλει η Αυστρία».
«Ακόμα και αν γίνει αυτό», ,απάντησε ο Πρωθυπουργός, «είναι καλύτερα να την πάρει από εμάς παρά από κάποιον άλλον».
«Αυτό είναι σοφόν , συμφωνώ μαζί σας» είπε ο Βασιλιάς.
Το παιχνίδι αυτό κερδήθηκε για τα ελληνικά όπλα χάρη στην διορατικότητα του πρωθυπουργού Βενιζέλου και τη συνεργασία του βασιλιά Γεωργίου του Α’ ο οποίος ακολουθούσε με το επιτελείο του τον μαχόμενο στρατό με σκοπό να εισέλθει πρώτος στην Θεσσαλονίκη δίνοντας έτσι το στίγμα της οριστικής απόκτησής της από την Ελλάδα.
Έτσι και ενώ έχει προηγηθεί η νικηφόρα μάχη των Γιαννιτσών και ο στρατός προχωρεί προς τη Θεσσαλονίκη έφτασε στο Γιδά ο Βασιλιάς Γεώργιος Α’ ο οποίος εγκαταστάθηκε στο κτίριο του Σ. Σταθμού. Από το τηλεγραφείο του σταθμού αυτού ανταλλαχθήκαν τηλεγραφήματα μεταξύ του ανησυχούντος Πρωθυπουργού από την Αθήνα και του Αρχιστρατήγου που βρισκόταν στο Τόψιν (σημερινή Γέφυρα Θεσσαλονίκης) με πρώτο παραλήπτη το Βασιλιά Γεώργιο (καθώς το Τόψιν δεν είχε τηλέγραφο και τα τηλεγραφήματα μεταφέρονταν με αγγελιοφόρο) ,τα οποία έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη νεοελληνική ιστορία ,έχουν άμεση σχέση με την κατάληψη της Θεσσαλονίκης και ίσως ήταν ένα πρώτο επεισόδιο του Εθνικού Διχασμού που ακολούθησε.
Η έλλειψη επικοινωνιών , οι κακές καιρικές συνθήκες και ίσως το πείσμα του Κωνσταντίνου έκαναν την Κυβέρνηση στην Αθήνα να ανησυχεί ιδιαίτερα για την πορεία των επιχειρήσεων. Η κοινή γνώμη και οι εφημερίδες στην Αθήνα συμμετείχαν έντονα σε εκείνη τη διελκυστίνδα της αγωνίας και της ενημέρωσης. Έτσι ο μικρός Γιδάς τότε για ορισμένες μέρες έγινε το επίκεντρο του ενδιαφέροντος καθώς οι αθηναϊκές εφημερίδες μετέδιδαν συνεχώς σχετικές ανταποκρίσεις:
Στις 26 Οκτωβρίου η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ ανέφερε: “Καθ΄α τηλεγραφεί το τηλεγραφείον Γιδά προς το τηλεγραφείον του υπουργείου, η Α.Μ. ο Βασιλεύς ευρισκόμενος εν Γιδά έλαβε την μεσημβρίαν της σήμερον 26 Οκτωβρίου σημείωμα της Α.Β.Υψηλότητος του Διαδόχου, δι΄ου ηγγέλθη τη Α.Μ. η κατάληψις της Θεσσαλονίκης παρά του Ελληνικού στρατού. Η Α.Μ. δι΄ εκτάκτου αμαξοστοιχίας ανεχώρησεν εκ Γιδά εις την Θεσσαλονίκην”.
“Εκτός του τηλεγραφήματος όπερ διεβιβάσθη εκ Γιδά, η κυβέρνησις άλλην επίσημον πληροφορίαν περί της καταλήψεως της Θεσσαλονίκης δεν είχε, πληροφορίαν προερχομένην εκ του αρχηγείου του εν Μακεδονία στρατού”,
έγραφε στην πρώτη της σελίδα, στις 27 Οκτωβρίου η Ακρόπολις.
“Τότε ο τηλεγραφητής Γιδά”, σημείωνε ο Χρόνος, “μετέδωσεν όλας τας πληροφορίας αι οποίαι μετεδόθησαν δια του πρώτου ανακοινωθέντος. ΄Οτι δηλαδή ο Βασιλεύς έλαβε περί την μεσημβρίαν σημείωμα του διαδόχου, αναγγέλοντος ότι κατελήφθη η Θεσσαλονίκη παρά των ελληνικών στρατευμάτων. Ο τηλεγραφητής Γιδά προσέθεσεν ότι ο Βασιλεύς δι εκτάκτου αμαξοστοιχίας αναχωρεί προς Θεσσαλονίκην.
Είχε προηγηθεί βέβαια το αυστηρό τηλεγράφημα του Πρωθυπουργού προς τον Διάδοχο
- 30π.Μ
Αρχηγόν στρατού
«Παραγγέλλεσθε ν’ αποδεχθήτε την προσφερόμενην υμίν παράδοσιν της Θεσσαλονίκης και εισέλθητε εις αυτήν ανευ τινος αναβολής. Καθιστώ υμάς υπεύθυνον δια πάσαν αναβολήν έστω και στιγμής».
Πρωθυπουργός Βενιζέλος.
Από το σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης μας θα μεταδοθεί το χαρμόσυνο τηλεγράφημα που ανήγγειλε την κατάληψη της Θεσσαλονίκης.
Γιδά 27- 10- 1912 ώρα 8.20 Βενιζέλον Πρωθυπουργόν Αθήνας
«Λαμβάνω την τιμήν να διαβιβάσω υμίν την κατωτέρω είδησην που έλαβεν η Α.Μ. ο Βασιλεύς εκ μέρους του Διαδόχου ταύτην την στιγμήν».
Υποστράτηγος Πάλλης.
Τόψιν 27-10- 1912 ώρα 6.00 πρωίας Α.Μ. Βασιλέα.
«χθες την εσπέραν υπεγράφη εν Θεσσαλονίκη σύμβασις πααραδόσεως του Τουρκικού στρατού , της πόλεως και του Καραμπουρνού. Ο Τουρκικός στρατός δυνάμεως 25000 ανδρών καταθέτει τα όπλα καθιστάμενος αιχμάλωτος. Οι αξιωματικοί θα τηρήσωσι τα όπλα των παραμένοντας ελεύθεροι επί του λόγου της τιμής αυτών ότι δεν θα λάβωσι μέρος εις τον παρόντα πόλεμον».
Κωνσταντίνος.
Από τη διαμονή του Βασιλιά Γεωργίου στο κτίριο του Σταθμού η ιστοσελίδα της τέως Βασιλικής οικογένειας αναφέρει το εξής περιστατικό:
ΔΙΑ ΤΟΝ ΔΙΑΔΟΧΟΝ
«Εξαιρετική ήτο η λατρεία του προς τον Διάδοχον Κωνσταντίνον, τον οποίον μάλιστα ωνόμαζε Ντίνον.
Ότε ευρίσκετο εις το Γιδά και παρουσιάσθησαν προ αυτού χωρικοί ζητούντες να τους επιτρέψη να λάβωσιν εκ των εγκαταληφθεισών σιταποθηκών ποσότητα σίτου δια να σπείρωσι τους αγρούς των ο Βασιλεύς απήντησε• «Δυστυχώς αυτό είνε δικαίωμα του υιού μου του κατακτητού.
Θα του τηλεγραφήσω και αν μοι επιτρέψη πολύ ευχαρίστως θα σας κάμω την χάριν. Κοπιάστε αύριο και θα σας δώσω απάντησιν».
Την επομένην ληφθείσης της απαντήσεως του τότε Διαδόχου, οι χωρικοί ελάμβανον τον αναγκαιούντα διά την σποράν σίτον.
Εις δε τον κ. Παπαμιχαλόπουλον παρουσιασθέντα προ αυτού κατά την εις Θεσσαλονίκην διαμονήν του, ο Βασιλεύς έλεγεν με υπερτάτην αγαλλίασιν ότι κανείς άλλος Διάδοχος δεν έδρεψε τόσας δάφνας επί του πεδίου της μάχης όπως ο Κωνσταντίνος Του».
Ο επίτιμος Αρχίατρος Μαρίνος Γερουλάνος στις 25 Οκτωβρίου 1912 έφτασε από το Ελευθεροχώρι στο Γιδά και σημειώνει στις αναμνήσεις του : «Εις τον Γιδάν εφτάσαμεν αργά το εσπέρας υπό συνεχή βροχήν.
Εις την μικράν αίθουσαν ή μάλλον εις τον μικρόν απεριποίητον χώρον του σταθμού , ευρίσκοντο ο Βασιλεύς Γεώργιος , η Πριγκίπισσα Αλίκη και άλλοι της ακολουθίας του Βασιλέως. Το στρατηγείον ευρίσκετο εις τα πρόσω προ της Θεσσαλονίκης όπου είχε μετακινηθεί μετά την μάχην των Γιαννιτσών.
Η ατμόσφαιρα εντός του μικρού δωματίου το οποίον εφωτίζετο αμυδρώς από μίαν κρεμαστήν λάμπαν πετρελαίου ήτο πνιγηρά.
Όλοι ήσαν σιωπηλοί, σκυθρωποί. Ο Βασιλεύς εις τον οποίον επαρουσιάσθην και έδωσα αναφοράν του σκοπού της αποστολής μου, περιεπάτει ανήσυχος.
Η πριγκίπισσα Αλίκη εκάθητο επάνω εις μερικούς σάκους εις μίαν γωνίαν.
Οι λοιποί όρθιοι ως εάν ανέμενον εις τον προθάλαμον βαρεως πάσχοντος! Εν τέλει επληροφορήθην το αίτιον της γενικής ταύτης δυσθυμίας. Ο διάδοχος μετά του στρατού ευρίσκετο προ της Θεσσαλονίκης.
Υπήρχε φόβος ότι οι Τούρκοι δεν θα παρέδιδον την πόλιν αμαχητί, ενώ υπήρχον ειδήσεις ότι τμήμα βουλγαρικού στρατού κατήρχετο προς Θεσσαλονίκην και θα καταλάμβανεν πιθανώς την πόλιν προ του ημετέρου.
Ήσαν ώραι σκληράς αναμονής. Η αγωνία ευτυχώς διελύθει διά της παραδόσεως της πόλης εις τον διάδοχον πριν ή φτάσουν οι Βούλγαροι.
Την νύχταν εφιλοξενήθημεν εις τον Αρχίατρον Χωματιανόν εις μίαν μεγάλην σκηνήν . Τρις ή τετράκις υποχρεώθην να αλλάξω την θέσιν του φορείου επί του οποίου είχον κατακλιθή επειδή πανταχόθεν εισήσχοντο τα νερά της αδιακόπως πιπτούσης βροχής».
Γίνεται φανερό από τη διήγηση ότι ακόμη μια μεγάλη προσωπικότητα βρίσκονταν εκείνες τις μέρες στο μικρό αλλά διάσημο πλέον -λόγω των γεγονότων- Γιδά. Πρόκειται για την περίφημη Πριγκίπισσα Αλίκη του Μπάτενμπεργκ σύζυγο του Πρίγκιπα Ανδρέα και μητέρα του Πρίγκιπα Φιλίππου συζύγου της Βασίλισσας Ελισάβετ .
Για την εθνική και φιλανθρωπική προσφορά της αείμνηστης αυτής Πριγκίπισσας θα δημοσιευτεί σύντομα σχετική μελέτη από τον ομιλώντα.
Από το σταθμό της πόλης μας θα αναχωρήσει στις 29 Οκτωβρίου 1912 με αμαξοστοιχία ο Βασιλιάς Γεώργιος και η ακολουθία του, θα φτάσει στην κατεστραμμένη γέφυρα του Αξιού, θα περάσει πεζή απέναντι , θα επιβιβαστεί σε έτερη αμαξοστοιχία και θα μπει θριαμβευτικά στη Θεσσαλονίκη όπου θα τον περιμένει η 1η Μεραρχία «κατ’ αντιζυγίαν», και έχοντας δίπλα του τον Αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο , τους πρίγκιπες και τους στρατηγούς, θα κατευθυνθεί προς το διοικητήριο μέσα στις επευφημίες του πλήθους και τις κανονιές των πλοίων , τερματίζοντας την τουρκική κατοχή 5 περίπου αιώνων.
Σεβασμιότατε
Πανοσιολογιότατε
Κυριε Δήμαρχε……
ο τόπος μας εδώ και 109 χρόνια αναπνέει τον αέρα της ελευθερίας.
Τα γεγονότα εκείνων των ημερών συντέλεσαν τα μέγιστα στην εθνική ολοκλήρωση,
Οι πρωταγωνιστές τους ήταν άνθρωποι σπουδαίοι , σημαντικοί με μεγάλες ικανότητες , αλλά βεβαίως και με αδυναμίες .
Με τις πρωτοβουλίες τους μεγάλωσαν την Ελλάδα και γι’αυτό τους αξίζει αιώνια τιμή και θαυμασμός.
Όμως ας μην ξεχνάμε πως και άνθρωποι απλοί, αφανείς όπως ο άγνωστος τηλεγραφητής του Γιδά και οι πατριώτες μας που συνέλαβαν τους τελευταίους Τούρκους στρατιώτες , συντέλεσαν με τις πρωτοβουλίες ,με το θάρρος και τις ικανότητες τους, στην ευτυχή κατάληξη των ανεπανάληπτων αυτών ιστορικών γεγονότων.
Εμείς έχουμε χρέος σήμερα που για μια ακόμη φορά η Πατρίδα μας νιώθει την απειλή της Τουρκίας να επαγρυπνούμε και αν χρειαστεί να κάνουμε το χρέος μας .
Και όπως είπε ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ, Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΑΤΡΙΩΤΗΣ ΠΟΙΗΤΗΣ, ΚΩΣΤHΣ ΠΑΛΑΜΑΣ
“Χρωστάμε σ’ όσους ήρθαν, πέρασαν, θα ‘ρθουνε, θα περάσουν. Κριτές θα μας δικάσουν οι αγέννητοι , οι νεκροί».
Σας ευχαριστώ, χρόνια πολλά σε όλους
Γρηγόρης Γιοβανόπουλος
Δάσκαλος
Δ/ντής 7ου Δημοτικού Σχολείου Αλεξάνδρειας
MSc of Science in Management
& Organization of Educational Units
ΔΙ.ΠΑ.Ε.
Αφήστε μια απάντηση